Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam – 16 maart 2025

Op de laatste avond van het door het Muziekgebouw aan ’t IJ georganiseerde Saariaho Festival klonken wederom twee grote werken van haar: ‘Quatre Instants, voor sopraan en ensemble’ en haar celloconcert ‘Notes on Light’. Het was wederom Ernest Martínez Izquierdo die Asko|Schönberg leidde, met de sopraan Karen Vourc’h  en Anssi Karttunen op cello. Verder klonken stukken van Mioko Yokoyama, die bevriend is met de dochter van Saariaho en zo ook de componisten leerde kennen en van Vasco Mendonça, die geldt als haar laatste leerling en met haar bevriend was. Hier vervult een mezzosopraan de hoofdrol: Barbara Kozelj.

‘Quatre Instants’ bestaat uit vier liederen, op teksten van Amin Maalouf, die ook de Libretti voor een aantal opera’s van Saariaho schreef. Het eerste, ‘Attente’ begint uiterst fragiel tot de harp er dynamiek in brengt en Saariaho een kristalheldere, dromerige klankwereld introduceert, perfect passend bij de tekst over de aanstaande ontmoeting. De tweestrijd van wel en tegelijkertijd niet bij de ander willen zijn horen we terug in ‘Douleur’, middels dramatische klankuitbarstingen en heftige zang, Vourc’h leeft zich volledig in. De fysieke ontmoeting krijgt gestalte in ‘Perfum de l’instant’, eveneens gezongen met opvallend veel inlevingsvermogen. Vrij duistere frases en de afwisseling tussen intieme klanken en dramatische expressie horen we in ‘Résonances’, de liefde is niet blijvend.

Opvallend in de carrière van Saariaho is haar langdurige verbintenis met uitvoerders. Ze werkte lange tijd samen met het strijkkwartet Meta4, dat vrijdagavond schitterde, koesterde een lange werkrelatie met het Helsinki Chamber Choir dat gisterenavond optrad en ook Vourc’h en Karttunen waren belangrijke mensen in haar leven. De vriendschap met Karttunen gaat zelfs terug tot begin jaren ’80, toen beiden los van elkaar naar Parijs verhuisden en daar bevriend raakten. ‘Notes on Light’ schreef ze dan ook speciaal voor hem en het was Karttunen die het stuk in 2007 in première bracht. Het concert, bestaand uit vijf delen, opent met krachtige cellobewegingen en vrij duistere, soms ook wat onheilspellende orkestklanken. En prachtig de glissandi die Karttunen hier speelt. In het tweede deel valt de razende cellosolo op, telkens vrij kort onderbroken door een krachtige uitbarsting van metalen slagwerk, piano en harp. In contrast daarmee klinkt het derde deel opvallend harmonieus en wat melancholiek, de cellopartij indringend. In het vierde deel loopt de spanning op. Een indringende cellosolo wordt gevolgd door duistere klanknevels uit het ensemble. Enige tijd horen we de cello niet, een trage ritmiek vanuit het ensemble sleept ons mee, sfeervolle, dromerige klanken begeleidend. Dan komt de cello terug met opvallend emotionerend spel, ons naar het slot toe begeleidend.

Yokoyama’s ‘From the Earth’ beleeft hier de wereldpremière, gecomponeerd in opdracht van het Muziekgebouw aan ’t IJ en Tokio Bunka Kaikan. Een eerbetoon aan Sariahoo. Het is een mooi en speels strijkkwartet geworden, waarin de vier leden een breed scala aan technieken laten horen. Opvallend is de ritmiek in het tweede deel die we eerder met serieuze popmuziek associëren dan met hedendaags gecomponeerd, maar die hier prima uitpakt. Dat Mendonça bij Saariaho studeerde, overigens ook bij Klaas de Vries en George Benjamin, hoor je niet echt af aan zijn muziek. ‘Three Speeches and a Technique’ is een opvallend extravert, dynamisch en opwindend stuk. Het is een spin-off van zijn opera ‘Bosch Beach’ en dat hoor je aan alles af en wordt door Kozelj prachtig gezongen. Maar dus geheel anders dan die opera’s van Saariaho. Vourc’h had net voor de pauze als toegift het slot van l’Amour de loin’ gezongen, wat het verschil extra duidelijk maakt. Moet ik Mendonça met een andere componist vergelijken, dan doet hij me eerder aan Leonard Bernstein denken, met hem deelt hij de flair, het grote gebaar en het aankruipen tegen populaire muziek.