Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam – 12 januari 2020
Ook op de tweede dag van het door het Asko|Schönberg georganiseerde Music & Words Festival horen we de muziek van Morton Feldman, ’For Samuel Beckett’ om precies te zijn. Maar er klinken vandaag ook premières van nieuwe stukken van Klaas de Vries en Jan van de Putte en een ouder stuk van Györgi Kurtág, met in de hoofdrollen Reinbert de Leeuw als pianist en mezzosopraan Gerrie de Vries.
Maar eerst terug naar Feldman. In 1987, hetzelfde jaar waarin hij de muziek schreef voor ‘Words and Music’ dat gisteren klonk, schreef Feldman ‘For Samuel Beckett’. Speciaal voor één van de twee voorlopers van het Asko|Schönberg, het Schönberg Ensemble. Het zou één van de laatste stukken worden voor zijn dood in datzelfde jaar. Vandaag klinkt dit stuk na zeer lange tijd weer eens. Het is een bijzonder stuk, met aan de ene kant vijftien blazers, een strijkkwartet en een contrabas en aan de andere kant een piano, een harp en een vibrafoon. Spelen die laatste, hele noten als markeerpunten, de blazers en de strijkers fungeren hier als een soort van echo, wolken van microtonale klanken producerend. ‘For Samuel Beckett’ is typisch voor de laatste fase van Feldmans werk, waarin hij zich liet inspireren door de patronen in handgeknoopte tapijten. Middels het repetitieve karakter van deze stukken, allen bestaande uit kleine muzikale figuurtjes die langzaam veranderen, genereert Feldman een hallucinerend effect. Verder heeft deze muziek iets tijdloos, zo zonder duidelijk begin en eind. Het is net alsof de musici reeds bezig waren toen je binnenkwam en jij weggaat, terwijl het nog niet klaar is. Het ensemble, onder leiding van Manoj Kamps verklankt het perfect tot in de details en laat dit bijzondere stuk vrij ademen.
Reinbert de Leeuw stelde voor dit festival een speciaal programma samen waarin piano en stem, Gerrie de Vries, de hoofdrol vervullen, soms aangevuld met andere instrumenten. Hij was het ook die Klaas De Vries en Jan van de Putte benaderde met de vraag voor een nieuw stuk. In een interview met Joep Christenhusz voor het programmaboek zegt De Leeuw over zijn keuze: “Ik vind beiden zeer bijzondere componisten en ze hebben een grote affiniteit met Kurtág.” Want ja, ‘What is the Word’ van György Kurtág staat hier centraal. Ook Kurtág heeft veel met de teksten van Beckett, zoals ook bleek uit zijn enige opera, ‘Fin de Partie’, die vorig jaar zijn première beleefde bij de Nationale Opera. Voor dit ‘What is the Word’ nam Kurtág eveneens een tekst van Beckett als uitgangspunt. Het is een bijzonder weerbarstig stuk waarin de stem en de klank van de piano een karige, uitgebeende dialoog aangaan. Dat De Leeuw met dit stuk, dat hij samen met de De Vries ook opnam voor ‘The Complete Works For Ensemble And Choir’, verschenen bij ECM Records, een bijzondere band heeft, blijkt uit de zeer intieme, gevoelige wijze waarop hij het hier vormgeeft. In het stuk van Klaas de Vries horen we zijn partner zingen en praten, haar stem meanderend inzettend als een instrument. De Leeuw bespeelt een buffetpiano, Pauline Post de vleugel – aan de linkerzijde van het podium opgesteld, Gerrie de Vries soms de tweede – helemaal rechts neergezet. Joey Marijs zet de pauken in, beheerst een donkere onderlaag aanbrengend, waar die pianoklanken zo mooi mee contrasteren. Mooi ook hier het contrast tussen de open, heldere klank van de vleugels en de wat bedompte klank van de buffetpiano.
Jan van de Putte voegt er nog een piano aan toe, een boven het podium zwevende player piano, die op enig moment repeterende patronen begint te spelen. Eerst maximaal in het hoog, later ook gebruik makend van de andere registers. Verder zet Van de Putte een synthesizer, twee accordeons en een zingende zaag in. Maar het begint allemaal met De Leeuw die achter de buffetpiano intieme, kleine patronen speelt in dit stuk dat Van de Putte baseerde op ‘Das Schloss’ van Franz Kafka. Al snel doet echter het theatrale zijn intrede en neemt de componist ons mee op een bizarre reis, recht doend aan Kafka’s meesterwerk. Het meest blijven de repeterende patronen je bij, aangezwengeld door die zwevende piano. Eindigen doen we op een typische Van de Putte manier: De Leeuw die niet bestaande toetsen aanslaat, op het hout helemaal links en rechts van de piano, intussen het pedaal bedienend.
Een mooi festival, dit Words & Music, waarin veel boeiende stukken, die weinig worden uitgevoerd klonken, samen met een aantal prachtig premières en met gelukkig een heel behoorlijke opkomst. Plannen voor een vervolg zijn er al, niet direct in 2021, maar een jaar later. We verheugen ons er nu reeds op!
