Koningin Elisabethzaal, Antwerpen – 17 november 2019

Het was de droom van de Vlaamse componist Luc Brewaeys, liefhebber van Schotse whisky: ooit eens een tour maken langs de plekken waar zijn favoriete single malts vandaan kwamen. Het kwam er mede door zijn vroegtijdige dood niet van. Wel inspireerden die whisky’s hem tot een aantal werken die nu, ter gelegenheid van wat zijn zestigste verjaardag had moeten worden, in één week tijd worden uitgevoerd. Een prachtig initiatief dat niets meer dan lof verdient.

Als opmaat voor dit feest kon ‘Painted Pyramide’ dienen, het stuk dat het SPECTRA Ensemble, onder leiding van Philip Rathé onlangs uitvoerde in een concert gewijd aan het spectralisme, een stijl waar Brewaeys’ werk duidelijk verwantschap mee vertoont. Hier in de Koningin Elisabethzaal klinken twee andere stukken, naast twee stukken van Claude Debussy en de eerste symfonie van Annelies Van Parys. Allereerst ‘Tallisker’ en later zijn vijfde symfonie, die hij naar een ander whisky merk vernoemde: ‘Laphroaig’.

We beginnen met ‘Talisker’, dat wordt uitgevoerd door een speciaal voor dit concert geformeerd ensemble, bestaande uit solisten van het Antwerp Symphony Orchestra, het HERMESensemble en I SOLISTI, aangevuld met het klarinet choir en slagwerkensemble van het Koninklijk Conservatorium Antwerpen en de klarinetklas van het Koninklijk Conservatorium Brussel. Dit alles onder leiding van Rathé, De uitvoering vindt plaats in de grote hal van het complex, gratis bij te wonen voor een ieder. Dat, naar analogie van de wereldpremière in 1993 toen het stuk werd uitgevoerd in de hal van het centraal station. Met de nagalmtijd van 7 seconden in het achterhoofd, schreef Brewaeys een speciaal stuk, waarin hij onmiskenbaar aansluit bij de spectrale muziek met zijn prachtige klankwolken. Alleen al door de bezetting, louter klarinetten in alle maten en heel veel slagwerk, creëert de componist hier iets bijzonders. Voeg daarbij een ruimtelijke opstelling en u kunt zich de kleurrijke klankwolken voor de geest halen. Hoge klanken verplaatsen zich door de ruimte, duistere golven mengen zich hierdoor heen. Klinken de klarinetten gelijkmatig, het slagwerk zorgt regelmatig voor verontrustende uitbarstingen, zet de boel op scherp. Een vaardigheid die Brewaeys onderscheidt van de spectralisten en die beter past bij dat van zijn leraar Franco Donatoni.

In zijn overweldigende vijfde symfonie hanteert Brewaeys een nog veel breder klankspectrum. Ook dit stuk ging in 1993, Antwerpen was de culturele hoofdstad, in première. De bezetting die hij hier hanteert, maakt een uitvoering van dit stuk tot een zeldzaamheid. Er is niet alleen een orkest nodig, vaardig om dit stuk te spelen, er is ook nog een ensemble vereist van 16 leden, dat plaatsneemt achter in de zaal. Verder staan er twee baritonsaxofonisten opgesteld aan de zijkanten en gebruikt Brewaeys elektronica. Dat dit stuk, 26 jaar later, wederom klinkt, mag dan ook een klein wonder genoemd worden. Het Antwerp Symphony Orchestra, op het podium onder leiding van Patrick Davin en achterin de zaal onder leiding van Rathé, ze kunnen elkaar zien via een televisie, verzorgt echter een ongekend scherpe uitvoering van dit zeer complexe, overweldigende werk. Het samenspel tussen de beide groepen musici levert een prachtig klankbeeld op. Soms spelen ze tegelijkertijd, vaker nog vullen ze elkaar aan, met prachtige effecten als resultaat. Ook hier die wolken van klank, ook hier die enorme contrasten in dynamiek. Slagwerk dat zorgt voor erupties, duistere onweersbuien en zware stormen. En dan is het ineens stil en horen we een meesterlijke, lyrische hobosolo. Ook dat is Brewaeys. Op zulke momenten weet je waarom ook de muziek van Debussy klinkt tijdens dit concert. Zijn invloed is onmiskenbaar aanwezig, hij was immers de eerste componist die muziek gelijkstelde aan klank. Brewaeys is zijn kleinzoon en gaat verder waar de meester stopte. Deze vijfde symfonie, je valt van de ene verbazing in de andere. Dit moet je meemaken.

Annelies van Parys studeerde bij Breweays en haar muziek is onmiskenbaar door hem beïnvloed. Wat hier klinkt is haar eerste symfonie, met als titel ‘Carillon’, uit 2006. En ja, de klanken hebben wel wat weg van een carillon. Met name in het eerste deel als ze vanuit het niets heel zacht, heel langzaam een microtonale klankwolk opbouwt. Gaandeweg bouwt ze het uit, brengt er meer kleur in, werkt de abstracte melodische patronen verder uit. Als een uitdijend muzikaal universum. Met de kleur komt ook de spanning en het verontrustende element. In de twintig minuten dat het stuk duurt gaat ze steeds een stap verder, voert ze de spanning op, het tempo, het volume tot we uiteindelijk in een daverende climax belanden.