Een echt groot oeuvre laat de Portugese componist Emmanuel Nunes, als hij in 2012, net 71 jaar oud, sterft niet na. Toch was de invloed van deze componist, die onder andere les had bij Karlheinz Stockhausen en het grootste deel van zijn leven in Parijs woonde, groot, al was het maar vanwege alle prestigieuze professoraten die hij tijdens zijn leven bekleedde. Maar ook in dat relatief kleine oeuvre betoonde hij zich een vernieuwer, iets dat weer eens duidelijk wordt door de twee stukken, ‘Minnesang’ en ‘Musivus’, die onlangs in nieuwe uitvoeringen door Wergo werden uitgebracht.
‘Minnesang’ ging in 1981 in première en was het tweede stuk dat Nunes schreef voor koor, er zouden er nog meer volgen. Het vermaarde Groupe Vocal de France, één van de eerste vocale ensembles dat zich toelegde op nieuwe muziek, verzorgde de première. Het ensemble bestaat uit 12 stemmen, drie bassen, tenoren, alten en sopranen, die in duo’s man / vrouw staan opgesteld in de ruimte. De teksten die ze zingen zijn van de theosofische mysticus Jakob Böhme die leefde aan het einde van de zestiende en het begin zeventiende eeuw. Het soort teksten waar Nunes wel iets mee had. Maar een standaard tekstbehandeling krijgen we hier geenszins. De woorden zijn verdeeld in drie categorieën: 1) geïsoleerde woorden of woordgroepen die dienen als een soort van samenvatting; 2) een serie van 14 werkwoorden, waarmee Nunes aansluiting zoekt bij de mystieke leer van Böhme en 3) frases, fragmenten en complete stukken tekst, met een zekere willekeur verzameld. Maar Nunes werkt niet alleen met een grote variëteit aan tekstmateriaal, iets soortgelijks doet hij met de stembehandeling, we horen vrij normale zang, maar ook Sprechgesang, zingen met de mond dicht, ritmisch voorlezen en het produceren van louter klanken. En dat alles vindt tegelijkertijd plaats – een enorme opgave voor de twaalf vocalisten van het SWR Vokalensemble, onder leiding van Emilio Pomàrico, dat hier weer eens bewijst tot de absolute wereldtop te behoren – maar pakt prachtig uit. Nunes creëert er een eigenzinnig klankweb mee, waarbij het esoterische karakter prachtig tot zijn recht komt. De toekenning van de Preis der Deutschen Schallplatten Kritik is dan ook volkomen terecht.
De musicoloog Paulo de Assis noemde ‘Musivus’, met als ondertitel ‘voor orkest in vier groepen’, ooit één van de “monumenten van spatialisatie”. Hiermee verwijzend naar een belangrijk kenmerk in het werk van Nunes, dat we ook in het hierboven genoemde ‘Minnesang’ tegenkomen: de ruimte nadrukkelijk beschouwen als onderdeel van de compositie, bijvoorbeeld door de vocalisten, in “Minnesang’, of de musici, in ‘Musivus’, op diverse plaatsen in de ruimte op te stellen en zo bijzondere effecten te bereiken. De titel komt uit het Latijn en refereert aan mozaïek. En die titel dekt uitstekend de lading, want dat is wat we in wezen hier horen: een gigantische klankmozaïek zonder enige vorm van houvast. Klanken doemen ineens op, als vormen in de mist, op volstrekt willekeurige wijze elkaar opvolgend. Heftige disrupties doorkruisen daarbij meer geleidelijk aanzwellende golven, botsen er tegenaan en mengen zich er uiteindelijk mee. Deze partituur is niet meer dan een tour-de-force voor het WDR Sinfonieorchester, eveneens onder leiding van Pomàrico, die hier wederom laat horen tot de beste dirigenten van hedendaagse muziek te horen.
Beluister hier ‘Minnesang’:
