Jahrhunderthalle, Bochum (Ruhrtriiiennale) – 26 augustus 2019
In ‘(Hoe) Opera werkt’, een bundel met lezingen van Pierre Audi, dat hier onlangs voorbij kwam, staat ook een lezing van Peter Sellars met de mooie beginzin: “Eén van de eerste en en belangrijkste regels in het leven die je als mens of als kunstenaar in acht moet nemen, is deze: doe alleen iets als er een noodzaak voor bestaat.” Welnu, deze zin is onverkort van toepassing op de nieuwe productie van Heiner Goebbels die hier tijdens de Ruhrtriiiienale in première gaat: ‘Everything that happened and would happen’.
Middels overvol, maar vooral overrompelend totaaltheater geeft Goebbels zijn kijk op een eeuw geschiedenis en ons leven op dit moment. Weinig is er geleerd, zoveel is wel zeker. Geen kunstenaar kan met zo’n productie oorspronkelijk zijn, hier is immers al zo veel over gezegd en geschreven en dus ook Goebbels niet. Zijn kracht ligt erin dat hij dat niet eens probeert, maar dit gegeven juist als uitgangspunt neemt. Zo koos hij de rekwisieten die zijn vriend Klaus Grünberg gebruikte voor een enscenering van John Cage’ ‘Europeras 1 & 2’, gebruikte hij voor de teksten het ook in het Nederlands verschenen ‘Europeana – Een zeer korte geschiedenis van de twintigste eeuw’ van Patrik Ouřednik en lardeert hij zijn productie met zeer actuele beelden van Euronews: No Comment.
De gigantische hal van de Jahrhunderdhalle leent zich bij uitstek voor zo’n productie, geen enkel regulier theater heeft een dusdanig groot podium. Reeds bij binnenkomst lopen de dansers in overals op dat enorme podium met spullen te sjouwen, alsof we door een kier gluren naar datgene wat normaal gesproken achter de schermen plaatsvindt. Aan weerskanten staan vier musici opgesteld die ons met wonderlijke klanken door de productie van ruim twee uur begeleiden. Gaandeweg vermengt het geluid van het gesleep en gesjouw zich met de muziek en wordt het publiek stil. Wezenlijk voor de muziek – en dat zal tijdens de productie niet veranderen – is dat die vaak duister en onheilspellend klinkt, met diepe drone-achtige geluiden, zwaar slagwerk en het geluid van de ondes marthenot, maar tegelijkertijd heel poëtisch en sfeervol is. Tevens vallen de vaak sterke dynamische contrasten op, iets dat we vaker bij Goebbels tegenkomen.
Dan klinkt voor de eerste keer een voorgelezen passage uit het boek van Ouřednik. Het handelt over de etnografische tentoonstellingen aan het begin van de vorige eeuw waarbij de Westerse mens een inkijkje kreeg in het leven van mensen uit andere culturen, of beter gezegd: zoals wij die culturen zagen. ik heb ‘Europeana’ nooit gelezen, maar voel mij nu zeker uitgenodigd. De vaak absurdistische, maar daardoor juist vaak tot nadenken stemmende teksten passen perfect in deze, eveneens tegen het absurdistische aanschurkende productie.
Een voorbeeld, vertaling van mij: “In 1989 ontwikkelde een Amerikaanse politicoloog een theorie over het Einde van de Wereldgeschiedenis…. Maar veel mensen wisten niets van deze theorie en schreven verder geschiedenis, alsof er niets gebeurd was.” En dan zien we beelden van Euronews: demonstraties van de gele hesjes, Hong Kong, het kappen van het regenwoud in Brazilië. Briljant. Goed beschouwt is deze licht absurdistische methode de enige waarmee je commentaar kunt leveren op het leven van nu en onze recente geschiedenis, zonder in loodzware dramatiek te vervallen.
Daarnaast kiest Goebbels voor pure poëzie in de vorm van beelden. Wat hij er nu precies mee wil zeggen, blijft voor mij een raadsel, maar het zou me niets verbazen als dit precies de bedoeling is. Want Goebbels is niet uit op het aanleveren van oplossingen. Verre van, hij wil ons laten stilstaan, na laten denken, vragen laten stellen, laten reflecteren op ons bestaan. Hoe meer mensen dus in verwarring naar buiten stappen, hoe beter zijn missie geslaagd genoemd kan worden. Dus rijden de dansers eindeloos in het donker met karretjes, waar licht uit schijnt over het podium, slepen ze met entresols van standbeelden en gaan helemaal aan het eind, wellicht wel de mooiste scène, met gigantische doeken in de weer. Wat eindeloos gesleep lijkt, blijkt aan het eind veranderd te zijn in iets dat verdacht veel lijkt op een vluchtelingenkamp vol ontheemden, iets dat ik er in ieder geval in zie, maar mijn vrouw labelt het als een oorlogsgebied, kan ook.
Bekijk hier een documentaire over de totstandkoming van deze productie:
