De Finse componiste Kaija Saariaho is de afgelopen jaren doorgedrongen tot de voorhoede van de hedendaagse componisten. Verwonderlijk is dat niet: als geen ander weet zij immers sfeer te vertalen in muziek, getuigen ook de drie zeer verschillende stukken die Ondine verzamelde op een recent album: ‘True Fire’, ‘Trans’ en ‘Ciel d’hiver’. De twee laatsten waren ook al te horen tijdens het Zaterdagmatinee, ‘True Fire’ moet zijn Nederlandse première nog gaan krijgen.

De inspiratie voor haar stukken haalt Saariaho onder andere bij de natuur, bijvoorbeeld bij de hemel en de sterren. ‘Lichtbogen’, ‘Solar’ en ‘Ciel étoile’ zijn daar voorbeelden van, maar ook ‘Ciel d’hiver’ uit 2013, voor orkest waarin Saariaho een winternacht verklankt. IJle, transparante klanken van de blazers, afgezet tegen een vrij donkere wolk van strijkers, een onbestemde, maar stromende mist van geluid. We voelen hier het uitgestrekte, desolate landschap, de weerbarstige, ongenaakbare natuur en de kou. Maar we zien ook de sterren fonkelen aan de heldere hemel, verklankt door een vederlicht patroon op de piano.

‘Trans’ is haar harpconcert uit 2015. Saariaho heeft de gewoonte om haar soloconcerten een naam te geven omdat zoals ze zelf zegt: “a concerto is less about traditional virtuoso technique than about drilling deep into the soul of the instrument (and music)”. Een concert schrijven voor de harp is geen geringe opgave gezien het beperkte bereik en de over het algemeen vrij zachte klank. Als uitweg koos Saariaho ervoor om harp en orkest, kleiner dan normaal, met elkaar de dialoog aan te laten gaan. Hier komt de titel om de hoek kijken: die dialoog gaat gepaard met een transformatie van muzikaal materiaal bij de overgang van het ene naar het andere instrument. In het eerste deel, ‘Fugitif’ is het de harp, hier in handen van een fantastisch spelende Xavier De Maistre, die het stuk ook zijn wereldpremière bezorgde, die begint met een verstild melodisch patroon dat langzaamaan weerklank vindt in het orkest en het is bijzonder hoe prachtig Saariaho er verderop in slaagt om de klank van de harp maximaal in het geheel te laten integreren. ‘Vanité’ is bijna doorschijnend van klank, met prachtig intiem spel, terwijl de harp in ‘Messager’ een zekere felheid meekrijgt. Hij klinkt hier ritmisch en speels en de dialoog met het orkest komt op zeer overtuigende wijze tot stand. En ook in dit concert blijkt de muziek van Saariaho weer zeer sfeervol en trefzeker.

Het componeren van ‘True Fire’, daterend uit 2014, ging niet bepaald gemakkelijk. Saariaho wist al snel dat het een stuk voor stem en orkest zou worden en had er ook al vrij snel muziek voor op papier, maar nog geen geschikte tekst. Wel had ze het stemtype duidelijk, aangezien ze het zou schrijven voor de bas-bariton Gerald Finley. Uiteindelijk vond ze een divers corpus aan teksten voor de zes delen, waarbij Ralph Waldo Emerson het merendeel leverde. De rode draad bleek uiteindelijk de positie van de mens in de natuur te zijn. Na het vrij korte eerste deel, waar het stuk zijn titel aan ontleent, volgt ‘River’, op een tekst van Seamus Heaney, een weerbarstig stuk waarin de kwaliteiten van Finley optimaal aan bod komen. Bijzonder klinkt ook het weemoedige vierde deel, ‘The Cloud-Flower Lullaby’, waarin Saariaho wederom de sfeer bijzonder goed weet te treffen.

Overigens doen we hiermee direct een uitspraak over de uitvoering door het Finnish Radio Symphony Orchestra, dat onder leiding van Hannu Lintu  alle drie de stukken op dit album op grootse wijze ten gehore brengt. Zij hebben duidelijk affiniteit met Saariaho’s muziek en weten haar ideeën uitstekend over te brengen.

Beluister hier ‘Vanité, het tweede deel van ‘Trans’ en ‘River’, het tweede deel van ‘True Fire’: