In maart 2017 bracht de Nationale Opera ‘Wozzeck’ van Alban Berg in een indrukwekkende regie van Krzystof Warlikowski. Zowel de opera als de regie vond ik meer dan bijzonder en ik stond in mijn recensie dan ook zeer uitvoerig stil bij zowel het verhaal dat Berg hier vertelt als bij de bewerking van Warlikowski. Inmiddels is de opera ook op Dvd uitgebracht door Naxos en kunnen we dus gaan voor een hernieuwde kennismaking. 

Het verhaal herhalen van de arme soldaat Wozzeck, bij Warlikowski een kapper en zijn geliefde Marie hoeven we niet. En toch, bij het bekijken van de Dvd vallen je weer nieuwe dingen op in deze versie, waarmee de internationaal gelauwerde regisseur, zijn debuut bij de Nationale Opera maakte. Warlikowski kiest allereerst voor het perspectief van het kind van Marie, iets dat al direct blijkt uit de danswedstrijd voor kinderen die hij plaatst voor het eigenlijke verhaal en waarin we het zoontje van Marie te zien krijgen, al weten we dat dan nog niet, die duidelijk door de jeugd uit de betere klasse wordt buitengesloten. Krachtig schetst de regisseur hier, in een paar scènes, hoe gekmakend het is om buitengesloten te worden, een thema dat gedurende de gehele opera dominant zal blijven. Het kind zien we tijdens alle scènes ergens staan, de wereld van de volwassenen observerend. En we zien het tussen de eerste en tweede akte alleen op het podium, in het Nederlands het verhaal vertellend over een kind dat geen ouders heeft en naar de hemel wil, het verhaal dat Marie in de derde akte aan het kind vertelt en tot slot zien we het kind helemaal aan het eind van de opera als de beide volwassenen in zijn leven dood zijn, gesymboliseerd door organen die hij uit een anatomisch model haalt en in het aquarium gooit.

De cast is, we noemden het reeds, perfect samengesteld. Christopher Maltman als Wozzeck is een bijzondere vondst. Warlikowski maakt van hem nog meer de willoze speelbal van zijn omgeving, dan hij al is bij Berg. Hij kan nooit iets goed doen bij niemand en werkelijk iedereen heeft kritiek op hem, gebruikt hem als boksbal. Wozzeck wordt er niet meer warm of koud van, hij is niet beter gewend, dus zegt hij altijd “ja” en geeft iedereen gelijk. Groots is ook Eva-Maria Westbroek als Marie. Bijvoorbeeld in die eerste scène. Ze houdt zich groot, maar is zich tevens bewust van haar kwetsbare positie als ongehuwde moeder met een kind. Terwijl ze zingt, krachtig en intiem tegelijk, komt Wozzeck van achteren op, legt een hand op haar schouder. Maar zij reageert niet, geeft geen krimp. Het toont de onmacht tot onderlinge toenadering. De aan psychotische wanen leidende, in zichzelf gekeerde Wozzeck is geen partij meer voor haar. Het is alsof ze wil zeggen: “ik moet zonder jou verder, jij maakt de dingen erger, niet beter.” Ze geeft zich liever aan die stoere militair die haar kansen biedt op een beter leven. Iets dat niet gaat zonder kleerscheuren en groots geeft ze gestalte aan een Marie die wordt opgevreten door schuldgevoelens. Verder vallen Marcel Beekman en Sir Willard White op als respectievelijk de kapitein en de dokter, Wozzeck’s kwelgeesten.

En dan is er natuurlijk nog de muziek. Op grootse wijze vermengt Berg de romantiek met zijn eigen atonale klankwereld en doorspekt deze met het cabaret van de jaren ’20 tot dit surrealistische, maar zeer aangrijpende drama, machtig mooi verklankt door het Nederlands Philharmonisch Orkest, onder leiding van Marc Albrecht. En zo terugkijkend, Berg schetst al geen vrolijk beeld, maar Warlikowski zet het geheel nog scherper aan. Toont ons de volwassenen die alleen maar met zichzelf bezig zijn, hun gedrag rechtvaardigend op grond van de omstandigheden, met het kind als ballast en uiteindelijk als slachtoffer.