Concertgebouw, Amsterdam (NTR Zaterdagmatinee) – 18 mei 2019

Als componist ben je gezegend met een ensemble als dit. Het in Keulen gevestigde Ensemble Musikfabrik verkeert al jaren op de bovenste sport van de muzikale ladder. Ook vandaag tijdens dit NTR Zaterdagmatinee kunnen we weer horen waar deze roem op is gebaseerd. Met twee wereldpremières, nieuwe stukken van Sander Germanus en Rozalie Hirs, twee Nederlandse premières, stukken van Rebecca Saunders en Carola Bauckholt en een halve première met een stuk van Unsuk Chin, dat in deze vorm nog niet eerder klonk, geeft dit ensemble wederom een fascinerend visitekaartje af.

Alle vijf de componisten, ongeveer van dezelfde generatie, laten zich kenschetsen als grensverleggend, altijd op zoek naar wat klank vermag. Soms gaat het daarbij om het middels klank vertalen van de werkelijkheid, daarvan is sprake bij Bauckholt en Chin, soms ook heeft de componist geen verhaal te vertellen, geen beelden in zijn hoofd en gaat het louter om het creëren van uitdagende klanken, het stuk van Saunders past daarbij. Soms is het ook een combinatie van beiden, iets wat we zien bij de twee stukken waar het NTR Zaterdagmatinee opdracht voor gaf: ‘Im Vortex’ van Sander Germanus en ‘Lightclouds’ van Rozalie Hirs.

Germanus en Hirs kennen elkaar inmiddels zo’n 20 jaar, met name vanwege de gedeelde liefde voor de zogenaamde boventonen, iets waarvan ook in deze stukken gebruik wordt gemaakt, vooral door Germanus. De titel ‘Im Vortex’ verwijst daarbij naar de draaiende beweging die we tegenkomen in een aantal natuurverschijnselen als een draaikolk en een orkaan. Het stuk begint dan ook met een wolk van hoge tonen, op onregelmatige wijze doorsneden door de hoge, droge klanken van het woodblock. Gaandeweg ontwaren we diverse klankwerelden die op onverwachte wijze langs elkaar heen bewegen, zelfs langs elkaar heen schuren en die ons op bepaalde wijze uit balans brengen, maar tegelijkertijd iets hallucinerends hebben. De uitspraak die Germanus regelmatig bezigt: “Don’t use drugs, listen to my music” krijgt daarmee betekenis. Ook Hirs haalde haar inspiratie uit een natuurverschijnsel: de lichtende nachtwolken, of ‘Lightclouds’ zoals Hirs haar stuk noemde. Het is een verschijnsel dat zich op zeer onregelmatige wijze voordoet vlak na zonsondergang en dat gebaseerd is op het weerkaatsen van het laatste zonlicht door wolken. Dat onregelmatige, zeer tijdelijke is wat Hirs inspireerde en wat we ook terughoren in haar stuk dat bestaat uit heldere klankpatronen die even snel weer verdwijnen als ze opkomen. Als luisteraar verwacht je vanaf de eerste, nadrukkelijk aanwezige noten progressie, maar die blijft volledig uit, wat we krijgen zijn die vliedende, fascinerende patronen die door het spelen met de samenhang tussen de diverse instrumenten steeds van kleur veranderen.

Met ‘Schlammflocke’ schreef Bauckholt een zeer fascinerend stuk waarin de natuur een grote rol speelt. In navolging van Olivier Messiaen gebruikt Bauckholt in haar stuk vooral vogelgeluiden. De leden van Ensemble Musikfabrik hanteren daartoe neusfluitjes, maar ook hun klassieke instrumenten, naast dat slagwerk een zeer prominente rol speelt. Maar ondanks wat je als luisteraar soms denkt, elektronica ontbreekt volledig, alle geluiden komen akoestisch tot stand. Het resultaat is een zeer fascinerend en bij tijd en wijlen zeer spannend klankspel. Prachtig is het moment waarop het vogelgekwetter een hoogtepunt bereikt culminerend in het wegvliegen van de vogels, wat overblijft is een bijna onheilspellend achtergrondgeluid, vol prachtige nuances van donkere klankkleuren. Chin greep voor ‘Gougalon: Szenen aus einem Strassentheater’ eveneens naar de werkelijkheid. Tijdens een verblijf in Hong Kong en Guangzhou kwam haar eigen jeugd in Seoel haar weer voor ogen: de smalle straatjes, de schreeuwende marktkooplui, de rondreizende artiesten, waarzeggers en kwakzalvers. Die wereld koos Chin als uitgangspunt voor dit stuk dat in 2009 als vierdelig stuk in première ging en in 2011 werd uitgebreid tot zes delen. Volgens Chin mogen we de titels van de delen niet al te letterlijk nemen en deze zeker niet zien als muzikale illustraties. Hoe begrijpelijk ook, het is te aantrekkelijk om dit niet te doen. Want de vioolsolo in ‘Lamento der Kahlen Sängerin’ klinkt toch net even te larmoyant om niet deze kale zangers voor ons te zien, evenals de fluitsolo die erop volgt. En we horen de waarzegger in ‘Der grinsende Wahrsager mit dem falschen Gebiss’ in die grandioos klagende bijdrage van de trombone. En in ‘Circulus vitiosus: Tanz vor den Baracken’ is het de langzame dans waarmee Chin verrast, die klinkt als in slow-motion, prachtig verklankt door de zes strijkers. Bijzonder is ook ‘Episode zwischen Flaschen und Dosen’ waarin westerse en oosterse klanken, een bijzonder kenmerk aan de muziek van Chin, elkaar ontmoeten in een enerverend klankspel.

‘Bite’ van Saunders is een solostuk voor basfluit en wordt fenomenaal vertolkt door fluitsite Helen Bledsoe die een belangrijke carrière heeft opgebouwd in zowel het uitvoeren van hedendaagse gecomponeerde muziek als in de wereld van de vrije improvisatie. Voor ‘Bite’ heeft Saunders de mogelijkheden van de  basfluit ruimschoots beproeft. Subtiele, lang aangehouden noten worden afgewisseld met zuchten, steunen en praten door de fluit – teksten van Samuel Beckett en samen aaneengesmeed tot een boeiend geheel van onverwachte, spannende geluiden. Een ongelofelijk ingewikkeld en complex stuk dat louter met opperste concentratie en een perfecte timing tot een goed einde gebracht kan worden, Bledsoe is het echter op het lijf geschreven.

Zoals altijd is ook dit concert te beluisteren via Radio4.