De Singel, Antwerpen – 10 november 2018
De Grote Oorlog, zo noemt men in België de oorlog die wij beter kennen als de Eerste Wereldoorlog. Gek is dat niet, want zo weinig last wij hadden van die oorlog, zo veel hebben zij hieronder geleden. De Belgische neutraliteit werd door de Duitsers geschonden en tot overmaat van ramp spleet het front het land vier jaar lang in tweeën. Doden vielen er daarbij volop, Belgische inwoners, maar vooral soldaten van de twee kampen. Ieper werd het symbool van deze levens verkwistende oorlog. Zo vielen in de tweede slag om Ieper tienduizenden doden en werd voor het eerst gifgas ingezet. Op 11 november, op de kop af 100 jaar geleden, kwam dit drama ten einde.
Het is groots herdacht in Parijs met alle wereldleiders erbij en veel kleinschaliger overal waar eronder geleden werd. En dus ook muzikaal, bijvoorbeeld door één van Belgisch meest spraakmakende componisten, Annelies van Parys, de opdracht te geven tot een nieuw Requiem om deze gewelddadige episode te herdenken. Vanaf donderdag 8 november maakte deze een zegetocht: Brugge, Gent, Antwerpen en ten slotte Brussel op de dag zelf. Wij waren erbij in een uitverkochte De Singel waar het Belgian National Orchestra, Collegium Vocale Gent, sopraan Sophie Karthäuser en bariton Thomas E. Bauer onder leiding van Hugh Wolff een prachtige uitvoering van dit bijzondere stuk gaven.
Bij een hedendaags stuk heb je niet snel het gevoel dat het te kort is, maar hier hadden we graag langer dan een half uur naar geluisterd. Direct aan het begin dondert het, alsof we de granaten horen, gevolgd door hoge noten van de blazers waarna Van Parys het geheel wederom op scherp zet middels golven van klank op een melodie gespeeld door de blazers. Dan horen we het koor de prachtige woorden zingen: “Wir sind nicht mehr, wie wir waren”. Stem gevend aan de soldaten die hier ook niet om gevraagd hebben. Bariton en koor wisselen elkaar af, het individu gaat over in de massa. Middels teksten van de Duitse toneelschrijfster Dea Loher maakt Van Parys prachtig duidelijk dat een oorlog in wezen geen helden of overwinnaars kent, eigenlijk zijn we allemaal verliezers. “Wir lernen hier Menschen zu töten und es ist nötig Angst zu haben um Menschen zu töten.” Waarom? Omdat jij het anders niet kunt opbrengen de ander voor te zijn. De logica van de oorlog in een notendop. De vrouwen zijn op een andere manier slachtoffer en Karthäuser geeft hen een stem, waarbij één zin steeds terugkomt: “Ich kann die Bilder nicht vergessen.”
Van Parys koos dus duidelijk niet voor de traditionele requiem tekst maar voor teksten van Loher, die zelf in Afghanistan en Kosovo was, die dichter bij onze belevingswereld staan en oog hebben voor het gewone leed. De muziek is daarbij van een duistere en overweldigende schoonheid. De ontberingen van de soldaten worden verklankt in bijna spreektaal en zonder opsmuk groots vertolkt door Collegium Vocale Gent, te midden van erupties aan klank. Eindigen doen we met die zin waar we mee begonnen: “Wir sind nicht mehr, wie wir waren”. Want zoals de enige Engelstalige zin in het stuk luidt: “You are stuck once you’ve been there”.
En het is een meer dan prachtige symfonie, die vijfde van Gustav Mahler maar hij past hier niet. Van Parys heeft eenvoudigweg te veel overhoop getrokken. ‘A War Requiem’ had gewoon twee keer zo lang moeten duren en daarmee klaar. Maar goed, de vijfde van Mahler. Geschreven in de voor Mahler vruchtbare zomer van 1901 net nadat hij Alma Schindler had ontmoet die weldra zijn vrouw zou worden. Het ‘Adagietto’ van de symfonie zou volgens Willem Mengelberg dan ook een liefdesverklaring zijn aan haar. Het zou zo maar kunnen want dit deel, waarin we alleen de strijkers en de harp horen, innig met elkaar verstrengeld, is er zoetgevooisd genoeg voor. In de regie van Wolff is dit het absolute hoogtepunt, want wat opvalt in zijn lezing is dat hij met de dynamische gedeeltes, waarin Mahler diverse muzikale lijnen op elkaar aan laat sluiten, niet zo goed raad weet. Bijvoorbeeld als Mahler flink op dreef is in zijn ‘Trauermarsch’, het eerste deel, hij feitelijk de draak steekt met het genre van de militaire mars en hij een werveling van klanken creëert. Dit kan strakker, helderder, denk je op dat moment. Daar staan andere prachtige momenten tegenover zoals de wat weemoedige hoorn solo in het ‘Scherzo’, gevolgd door de strijkers die na een pizzicato gespeelde inleiding een muzikaal bouwwerk optrekken waar die hoorn doorheen blijft klinken.
Beluister hier Van Parys zelf over haar Requiem:
