Nationale Opera, Amsterdam (Holland Festival) – 25 juni 2018
Veel geweld, weinig liefde in George Benjamins nieuwe opera ‘Lessons in Love and Violence’. Geweld bovendien dat niets op lost, sterker nog, de zaken alleen maar erger maakt. Nee, weinig liefde, hooguit passie en lust die uiteindelijk eveneens meer samenhangt met geweld dan met liefde. Vrolijk wordt je dan ook niet van dit tijdloze verhaal van librettist Martin Crimp dat Benjamin op overweldigende wijze tot zijn derde opera verwerkte en dat als onderdeel van dit Holland Festival zijn Nederlandse première beleeft bij de Nationale Opera. George Benjamin is daarnaast dit jaar Componist in Focus. Afgelopen zaterdag hoorden we reeds stukken voor orkest in de Holland Festival Proms en aanstaande donderdag wordt zijn tweede opera ‘Written on Skin’ semi-concertant uitgevoerd in het Muziekgebouw aan ’t IJ.
Crimp baseerde zijn libretto op het beroemde toneelstuk ‘The Troublesome Reign and Lamentable Death of Edward the Second, King of England, with the Tragical Fall of Mortimer’ van Philip Marlowe, dat werd gepubliceerd in 1594 en dat handelt over de in het begin van de veertiende eeuw levende koning Edward II. Deze koning leeft, zoals zo veel rijke en machtige mannen voor en na hem, totaal in zijn eigen wereld. Hij heeft een vrouw, Isabel en twee kinderen, maar is louter geïnteresseerd in zijn homoseksuele relatie met ene Gaveston die behoorlijk wat trekjes van een psychopaat vertoont. Zijn generaal en adviseur Mortimer ziet die relatie als een bedreiging voor de stabiliteit van het rijk. Benjamins opera begint ermee als Mortimer tegen de koning zegt: “It’s nothing to do with loving a man. It’s love full stop that is poison. The whole human body“ En even verder: “The money you spend with Gaveston while people starve is unacceptable.” Dat willen de beide heren, Edward en Gaveston natuurlijk niet horen en Mortimer wordt verbannen. Die duikt echter in de tweede scène al weer op, nu bij Isabel, met in zijn gevolg een aantal burgers die hun slechte lot te danken hebben aan de wijze waarop de koning zijn land heeft verwaarloosd. Dat lijkt nobel, maar al snel blijkt dat zijn enige doel is om Isabel in te palmen en Gaveston en Edward uit de weg te werken. Dat lukt allemaal tot de jonge Edward, die de geschiedenis in zal gaan als Edward III deze Mortimer op zijn beurt aan het eind van het verhaal uit de weg laat ruimen. Als jongen lijkt hij nog een andere weg te willen bewandelen. Bijvoorbeeld als de technocraat Mortimer een overduidelijk psychisch gestoorde man die denkt dat hij een koning is, wil vermoorden, vraagt hij meerdere keren om de man te ontzien “But his mind is not right”. Mortimers reactie laat niets te raden over “Let one poisonous idea leak out into the world and the whole world will be contaminated.” En even verder: “There will be no room for one man’s love for another – no room for madness – or for disorder inside – the machinery of the regulated world.” En ja, als je maar genoeg geweld ziet en ervaart, wordt het vanzelf een onderdeel van je systeem en ben je niet meer in staat om zelf andere keuzes te maken en dus kiest de jonge koning Edward III eveneens voor geweld vanuit de gedachte van gerechtigheid. Hoe kan hij ook anders?
Benjamin trok reeds op zijn zestiende naar Parijs om te gaan studeren in Parijs bij Olivier Messiaen en verraste in 1980 bij de Britse Proms met ‘Ringed by the Flat Horizon’, hij was toen twintig en de jongste componist ooit bij dit prestigieuze gebeuren. Opera fascineerde hem reeds van jongs af aan maar hij moest 46 worden en Martin Crimp ontmoeten om zijn eerste opera te kunnen schrijven, ‘Into the Little Hill’ dat in 2006 in première ging, waarna in 2012 ‘Written on Skin’ uitkwam. Benjamin trekt hier, in ‘Lessons in Love and Violence’ wat hem 2½ jaar werk kostte, muzikaal werkelijk alles uit de kast om het verhaal en de sfeer, die naarmate het stuk vordert steeds grimmiger wordt, te verklanken. Bijzonder is daarbij het rijke pallet aan klankkleuren dat Benjamin inzet door de unieke kenmerken van de diverse groepen instrumenten optimaal in te zetten. ‘Sometime Voies’ was een belangrijk stuk in de aanloop naar zijn eerste opera, maar ‘Dance Figures’, was dat eveneens. Dat laatste met name door de grote variatie in klanken die Benjamin hier laat horen. Het is mooi dat beide stukken afgelopen zaterdag werden uitgevoerd, eveneens door het Radio Filharmonisch Orkest, zodat vergelijken optimaal mogelijk wordt. Benjamin componeert daarbij met name in het tonale spectrum en schuwt harmonie daarbij geenszins, maar maakt daarbij zeker ook uitstapjes in de wereld van de atonaliteit, met name op die momenten dat hij de chaos, het geweld en het peilloze cynisme wil verklanken. Mooi daarbij is dat de opera bestaat uit twee delen en zeven scènes en dat Benjamin de wisselingen iedere keer benut voor een instrumentaal deel, waarin hij met name de sfeer verklankt. Een hoogtepunt is de scène waarin Gaveston aan Edward, die overigens in deze opera nergens met die naam wordt aangeduid, de toekomst voorspelt, Benjamin kiest hier voor een ritmisch patroon dat wel wat wegheeft van een dodendans en dat hij terug laat komen als de dood Edward komt halen.
Het Radio Filharmonisch Orkest vertolkt dit alles groots onder Benjamins leiding. Prachtig wordt er gezongen en geacteerd door zowel Stéphane Degout als de naar liefde en erkenning hunkerende Edward, door Gyula Orendt als de flamboyante Gaveston, door Peter Hoare als de technocraat Mortimer en met name door Barbara Hannigan als de getormenteerde Isabel die middels haar stem haar ontreddering perfect vorm geeft. Voorwaar dus een zeer actuele opera in een tijd waarin fysiek geweld weliswaar sterk is afgenomen maar waarin andere vormen van geweld nog steeds welig tieren.
