Nog niet zo heel lang geleden bespraken we hier ander werk van Chaya Czernowin, delen uit haar ‘Wintersongs’ en de ‘Aktion Sketches’ verschenen bij Kairos en Opera Vlaanderen bracht in het voorjaar van 2017 haar overrompelende opera ‘Infinite Now‘. Een verdere mogelijkheid tot kennismaken met deze verrassende componiste biedt Wergo ons met uitvoeringen van ‘HIDDEN’ en ‘Adiantum Capillus-Veneris – Maidenhair Fern’. “i’m not inerested in composing muisc that entertains, is pleasing, or that sweetens our days. There are lots of wonderful works that accomplish that – better than I ever could.” zegt deze n 1957 in Haifa, Israël geboren componiste over haar werk. Het was ons reeds opgevallen.

HIDDEN stamt uit 2013/14 en ontstond tijdens een verblijf aan het prestigieuze IRCAM in Parijs. Het is dan ook een stuk voor strijkkwartet, het Jack Quartet in deze uitvoering en elektronica. Die laatste in de vorm van luidsprekers die het publiek omringen en zo een extra laag toevoegen, iets wat op de Cd, ondanks dat het hier om een SACD gaat, vanzelfsprekend wat minder goed uit de verf komt. “HIDDEN”, zo zegt Czernowin zelf: “tries to explore what lies concealed beneath the surface of espression – under the music. It is an attempt to break through into the realm of an almost inaudible presence that exists at the edge of our awereness. We dont’t know whtat is hiding there; it may be quite strange, even indecipherable.”

Fluisterzacht, fragiel en transparant zijn termen die prima passen bij het eerste deel. Alsof het hier gaat om omgevingsgeluid in plaats van om gecomponeerde muziek. Heel gestaag verandert dit en ontstaat er iets van een structuur, waarbij de muziek het karakter van noise krijgt, iets wat we bij Czernowin vaker aantreffen en dat past bij haar eerdere opmerking over het niet willen vermaken, maar dan wel met een verstild karakter, klinkend als de wind, of het ruisen van de branding. In het tweede deel komt er meer kleur in, meer spanning ook. Maar het stuk blijft tegelijkertijd iets ongrijpbaars houden. De muziek die het strijkkwartet speelt heeft iets terloops en fragmentarisch en de elektronica die Czernowin toevoegt doet ook hier nog het meest aan veldopnames denken. Ergens op de helft neemt het geheel redelijk verontrustende vormen aan. Of er een flinke storm over het landschap trekt, duisternis alom. Hieruit reizen de strijkers omhoog met hun ijselijke klanken. Tot ook dit wankele evenwicht ruw wordt doorbroken door drie uitbarstingen in fortissimo. Czernowin pakt de draad hierna weer op en werkt in de minuten erna naar het einde waar het kwartet en de elektronica een soort van voorzichtige ritmische structuur creëren, waar het onheil echter eveneens in hoorbaar blijft. Een mooi stuk kunnen we ‘HIDDEN’ onmogelijk noemen, maar indruk maakt Czernowin met dit stuk zeker.

‘Adiantum Capillus-Veneris – Maidenhair Fern’ heet het tweede stuk op dit album. Het zijn de Latijnse en Engelse benaming van de plant die bij ons als ‘Venushaar’ door het leven gaat, een varensoort. Het kreeg als ondertitel ‘Etudes in fragility for voice and breath (amplified)’ mee en diende volgens Czernowyn als studies voor haar opera ‘Infinite Now’. Het is een solostuk voor een vocalist, geschreven voor zeven verschillende stemtypes, waarin zang en ademhaling een even grote rol spelen. In deze uitvoering horen we mezzo-sopraan Inbal Hever die het stuk op 10 april 2016 in Keulen ook in première bracht. In de drie delen van ‘Adiantum Capillus-Veneris I’ is dat dan ook wat we overwegend horen, hoe vanuit ademhaling een klank zich vormt. De schoonheid ligt in het gehele spectrum dat Hever hier bestrijkt, en dat reikt van zachte, bijna onhoorbare sissende geluiden tot vol klinkende noten en alle nuances daar tussenin. Die klanken doen opvallend natuurlijk aan en associëren we gemakkelijk met geluiden in een nachtelijk woud. In het derde deel komt het dan uiteindelijk tot zang, op zeer boeiende wijze afgewisseld met de ademhalingsklanken uit de eerste twee delen in de vorm van eerder gemaakt opnames, zo ontstaat er een driestemmig werk, een soort van madrigaal, op het snijvlak van zang en noise. Om dit werk goed te kunnen uitvoeren is een perfecte stembeheersing noodzakelijk, Hever doorstaat de test met glans. Een bijzonder stuk van een bijzondere en zeer eigenzinnige componiste.

Bekijk hier een interview met Czernowyn over ‘HIDDEN’: