Onlangs bespraken we hier het boek ‘Twee musici in oorlogstijd’ van Willem Jan Cevaal, uitgegeven als onderdeel van het door de Andriessen/De Klerk Stichting  georganiseerde festival rond twee Haarlemse musici / componisten: Hendrik Andriessen en Albert de Klerk. Voor ditzelfde festival componeerde de zoon van Hendrik Andriessen, Louis Andriessen zijn eerste orgelconcert, ‘De goddelijke routine’ genaamd dat door organist Gonny van der Maten in première werd gebracht en op Cd werd vastgelegd, samen met werk van De Klerk en Hendrik Andriessen.

Het concert op de tiende oktober 2017 vond heel toepasselijk plaats in de Haarlemse St. Josephkerk, de kerk waar Hendrik Andriessen organist was van 1913 tot 1934 en waar, mede door zijn invloed, Albert de Klerk hem opvolgde om daar een halve eeuw, tot 1988, organist te blijven. Heel toepasselijk vangt het album aan met ‘Fête-Dieu’ van Hendrik Andriessen, een vroeg werk uit 1918 waarin de Sacramentsdag, Jezus die zijn leven geeft voor de mensheid, centraal staat. Andriessen zet direct stevig in met grote dramatische expressie. Langzaam voegt hij ander melodisch materiaal aan deze aanvangsmelodie toe en ontstaat een boeiende eenheid met grote dramatische zeggingskracht. In het derde deel zoekt Andriessen de contemplatie, een lang uitgesponnen melodie speelt de hoofdrol, redelijk in het hoog, afgezet tegen dramatisch laag. Dan keert de dramatiek weer terug, via de nabootsing van beierende klokken en uiteindelijk een treurmars. Van Albert de Klerk speelt Van der Maten het ‘Ricercare’ uit 1950. Een toepasselijk stuk aangezien dit Italiaanse woord zo veel betekent als onderzoeken, uitproberen, aftasten. Toepasselijk omdat De Klerk vooral bekend stond vanwege zijn improvisaties. In dit stuk werkt De Klerk vier thema’s op virtuoze wijze uit. Aanvankelijk rustig en beheerst, later met meer tempo en dynamiek. Een hoogtepunt is het vrolijke en speelse derde deel.

Maar het gaat op dit album natuurlijk primair om het allereerste stuk dan Louis Andriessen schreef voor orgel, ‘de goddelijke routine’ geheten. Over die titel, die Andriessen ontleende aan een boek van Louis Hoyack zegt hij: “De tegenstelling tussen de twee woorden – goddelijk, routine – inspireerde me. Ik realiseerde me dat routine verwant is aan ‘route’, ‘weg’ en legde de link met Lao Tse, met het taoïsme. Tegelijkertijd is die jeugdherinnering aan mijn orgel spelende vader in de kerk en ik naast hem op de orgelbank ook volkomen onmystiek. Het was ons dagelijks leven, het heeft me gevormd.” Het stuk begint zeer ingetogen, losse klanken lijken op te stijgen. Gaandeweg ontstaat er meer beweging maar tot een eenheid komt het nog niet. Verderop gebeurt dit wel terwijl de intensiteit eveneens toeneemt. De repeterende ritmes waar Andriessen bekend om is, vinden we hier terug, terwijl het geheel eindigt in een daverende, overweldigende climax.

Van der Maten heeft de Cd aangevuld met een tweetal stukken van Franse componisten, allereerst ‘Le Banquet Céleste’ van Olivier Messiaen, simpelweg vanwege de enorme invloed die Messiaen op de orgelcultuur van de vorige eeuw heeft gedrukt en verder ‘La Vie Intérieure’ van Jean-Yves Daniel-Lesur, een stuk waar De Klerk veel van hield en tevens één van de stukken die Van der Maten speelde bij haar eindexamen. Tevens waren Daniel-Lesur en Messiaen goede vrienden van elkaar. ‘Le Banquet Céleste’ is Messiaens oudste werk en stamt uit 1928. Zoals de titel aangeeft verwijst hij hier naar het laatste avondmaal en het mag dan zijn eerste compositie zijn, het draagt al helemaal zijn stempel, het lage tempo, de sfeer, de hang naar het mystieke, dit is helemaal Messiaen en Van der Maten brengt het met veel gevoel en intensiteit. Ook ‘La Vie Intérieure’ is een diep religieus stuk, een meditatie, gebouwd uit zeer subtiele, zwevende klanken. Zijn leermeester Charles Tournemire merkte erover op: “Het sprankelende slot doet met denken aan het noordelijke roosvenster van de Notre Dame.”

Gonny van der Maten heeft inmiddels als organist haar sporen verdient. Zij is concertorganist, cantor-organist – van de Oude Kerk in Soest, (koor)dirigent en docent. Daarnaast componeert zij en is ze voorzitter van de eerder genoemde Andriessen/de Klerk Stichting. De Klerk was tevens haar hoofdvakdocent aan het Amsterdamse Sweelinck Conservatorium. Die verwevenheid met deze Haarlemse componisten en met het Franse repertoire verklaart deze passievolle uitvoeringen, aan alles is te horen dan Van der Maten met deze stukken is vergroeid.