Bij Hat Hut verschenen onlangs drie Cd’s met muziek van vrouwelijke componisten. Die zijn er nog steeds veel te weinig en dat geldt al helemaal voor die vrouwelijke componisten van wie er werk wordt uitgebracht. Tijd dus om hier eens wat uitgebreider stil te staan bij de vrouwen onder de componisten. Galina Oestvolskaja is hier ten lande inmiddels geen onbekende meer, mede vanwege de bijdrage die Reinbert de Leeuw daaraan heeft geleverd. De Australische Cat Hope en de Japanse Noriko Hisada zijn hier minder bekend, maar hun werk blijkt echter niet minder de moeite waard.
Van Cat Hope legde het label, onder de titel ‘Ephemeral Rivers’ een vijftal stukken voor kleine bezetting vast uit de periode tussen 2011 en 2015. Qua bezetting hebben we hier te maken met kamermuziek, qua klank valt deze muziek hier echter buiten het standaard klassieke genre. In ‘Miss Fortune X’ dat gespeeld wordt door Decibel, waar Hope in zit als fluitiste en als dirigent, vinden we al direct een bijna filmische klankwereld op de grens van akoestisch en elektronisch, met lange spannende drones. Het stuk droeg Hope op aan haar vader en zijn radiografisch bestuurbare modelvliegtuig, de Miss Fortune X. Het geluid dat komt en gaat in golven en dat vermengt wordt met de AM golven van de radio is hier het boeiende uitgangspunt. In ‘Cruel and Usual’ voor strijkkwartet staan de gevolgen van eenzame opsluiting, als vorm van gevangenisstraf centraal. De leden van het kwartet spelen glissandi die door een computer worden bewerkt, door vier basversterkers worden omgezet in een drone en die uiteindelijk dood loopt in distorsie. De kilheid en emotionele leegte die met eenzame opsluiting wordt bereikt, weet Hope zo uitstekend te verklanken. ‘Cruel and Usual’ is daarmee een mooi voorbeeld van goed klinkende muziek die ook nog een boodschap heeft. Datzelfde geldt voor ‘Dynamic Architecture I’, dat verwijst naar het bewust ongezellig inrichten van de stedelijke omgeving om te voorkomen dat mensen er blijven ‘hangen’. Het stuk is geschreven voor contrabas en elektronica en wordt hier uitgevoerd door Mark Cauvin waar Hope het stuk ook voor schreef. En ook hier slaagt Hope er weer perfect in om een sfeer van duisternis en ongezelligheid te creëren. Er waait een koude wind tussen haar drones. ‘Broken Approach’ schreef Hope voor percussioniste Vanessa Tomlinson en bevat eveneens die combinatie van akoestisch en elektronisch. En het stuk heeft weliswaar geen duidelijke boodschap zoals dat met ‘Cruel and Usual’ en ‘Dynamic Architecture I’ wel het geval is, de spannende opbouw met aanzwellende gongs in contrast tot tikkende klokken en wekkers, suggereert iets heel anders. Met ‘Sogno 102’ verwijst Hope naar het werk van Giacinto Scelsi, die net als Hope geïnteresseerd was in het wezen van klank en met wiens werk haar muziek zeker verwantschap vertoont. Ook hier zijn het ware klanksculpturen die Hope ons presenteert.
‘Led by the Yellow Bricks’ baseerde Noriko Hisada losjes op het bekende verhaal ‘The Wonderful Wizard of Oz’, een boek dat Hisada las als kind en dat ze in dit stuk vermengt met andere herinneringen uit haar jeugd tot een caleidoscopisch geheel van werkelijkheid en fantasie. In tegenstelling tot Hope presenteert Hisada zich dus primair als verhalenverteller. Aanvankelijk overheerst de piano in ‘A Round Shining Mark’ met kleurrijke, sprankelende figuurtjes, gaandeweg komen de andere instrumenten erbij, vaak met speelse capriolen passend bij het verhaal, maar evengoed met introverte, melancholische passages waarin Hisada contemplatie afdwingt. Het is vooral haar timing die deze cyclus bijzonder maakt, waarin ze humor en ernst met elkaar verbindt en je als luisteraar bijna een uur weet te boeien. Het Ensemble für Neue Musik Zürich weet met deze uitdaging uitstekend raad. Dat is niet zo verwonderlijk want Hisada en dit ensemble werken reeds sinds 1991 regelmatig met elkaar samen en die onderlinge verwevenheid betaalt zich hier dubbel en dwars uit. Of zoals Hisada zelf opmerkt: “When I write music for the ensemble I often recall and feel the sounds they create. The energy I get from their sounds provokes me to convert my thoughts into a new musical work. ‘Led by the Yellow Bricks’ would never have been created if I had not encoutered them.” Wat we reeds wisten, wordt hier nog eens fors onderstreept: componeren is geen zolderkameractiviteit, althans, niet alleen, het is vooral een vorm van interactie.
De Cd met muziek van Galina Oestvolskaja, simpelweg ‘I’ geheten, met daarop het ’trio voor viool, klarinet en piano’, de vijfde pianosonate en het ‘duet voor viool en piano’ is een heruitgave. Het verscheen reeds in 1993 en was toen het eerste album met muziek van Oestvolskaja dat buiten Rusland werd uitgebracht! Dat was mede te danken aan Reinbert de Leeuw, die we hier horen op piano, en die deze Russische componiste haar bekendheid in het westen gaf en met name in Nederland (daar droeg ook zeker de aflevering aan bij die hij samen met Cherry Duyns aan haar weidde in de vpro serie ‘Toonmeesters’). Het vrij korte trio, dat stamt uit 1949 zegt al genoeg. Naast Vera Beths, waar De Leeuw ook het duet voor viool en piano mee speelt, horen we hier Harmen de Boer op klarinet. En wat een fantastisch stuk is dit! De klarinet begint solo in het eerste deel, ‘Expressiv’ met een sobere melodie, op kernmomenten ondersteund door de piano. Als in een langzame, slepende dans. tot de piano zich losmaakt en een tegenhanger vormt. En dan klinkt de viool en brengt de intensiteit naar binnen. En dat is tegelijkertijd wat dit stuk, nee, de muziek van Oestvolskaja kenmerkt: die grenzeloze intensiteit. In haar muzikale wereld doet iedere noot ertoe. Sterker nog, iedere noot is een wereld op zich. In het ‘Dolce’ rekt Oestvolskaja juist dit tot het einde op. Met minimale muzikale werelden bewerkstelligt ze hier het vrijwel onmogelijke. Die intensiteit komt bij deze componiste zeker ook tot uiting in de dynamische contrasten. Bijvoorbeeld in de bij tijd en wijlen zeer heftige pianoaanslagen en strijkbewegingen in het ‘duet voor viool en piano’ van twee jaar later. Muziek die je niet onberoerd laat. Goed dat deze uitgave weer verkrijgbaar is.
Beluister hier ‘Dyanamic Architecture I’ van Cat Hope in de uitvoering van Mark Cauvin:
Bekijk hier een live opname (vpro’s vrije geluiden 2004) van ‘duet voor viool en piano met Beths en De Leeuw.:
