Bozar, Brussel – 17 januari 2018 (Europalia)
Aloysius Suwardi is de Harry Patch van Indonesië. Net als zijn illustere collega bouwde Suwardi zijn instrumentarium, gebaseerd op de traditionele gamelan, volledig zelf, op zoek naar nieuwe klanken. In Brussel klonk, voor het eerst buiten Indonesië, het magnum opus van deze componist: ‘Planet Harmonik’. Het vormde tevens een prachtige afsluiting van het muziekprogramma van het Europalia Festival.
Suwardi werd in 1951 geboren in Midden-Java, studeerde gamelan aan het conservatorium van Kokar en aansluitend dat van Surakarta. Aansluitend studeerde hij nog in de VS om zich verder te bekwamen in de etnomusicologie. Naast docent in zowel Indonesië als ver daarbuiten is Suwardi inmiddels uitgegroeid tot één van de meest belangrijke componisten van dit land én tot één van de grootste vernieuwers van de gamelan. Het hart van dit ensemble bestaat uit bronzen slagwerk, ketels en gongs, aangevuld met snaarinstrumenten, fluiten en zang. Suwardi handhaaft deze vorm, maar dan met zelfgebouwde instrumenten die genoemd zijn naar de klanken die ze produceren. Zo staan aan de achterzijde van het podium de glendhung en de glendhang. Hangende verticale metalen staven van verschillende lengtes die met een hamer worden bespeeld. De klenthar bestaat eveneens uit verticale staven, maar nu rechtopstaand. De musicus tikt met een ander metalen staafje tegen de staven, zo een geluid producerend dat lijkt op een klok. Ook meer traditionele instrumenten krijgen bij Suwardi een andere toepassing. Zo zijn onder twee grote hangende koebellen aardewerken vazen geplaatst, waardoor het geluid op een bijzondere wijze resoneert. Al deze instrumenten kwamen, zo vertelt Suwardi na afloop, min of meer spontaan tot stand, op basis van eindeloos experimenteren met in het achterhoofd de gewenste klank.
Met dit uitgebreide instrumentarium, bespeeld door zestien musici waaronder Suwardi zelf, is er veel mogelijk. Dat blijkt wel uit de uitvoering van ‘Planet Harmonik’, dat de componist baseerde op de leer van Pythagoras die bekent staat als de ‘harmonie der sferen’. Deze theorie stelt dat iedere planeet een heel eigen toonaard laat klinken. De wiskundige verhoudingen tussen de intervallen in ons notenstelsel is gebaseerd op deze theorie, sterker nog, ze vormen hiervan een afspiegeling. In dit stuk maakt Suwardi gebruik van de Indonesische traditie, zoals verklankt middels de gamelan, maar ook van de westerse. Sommige stukken in ‘Planet Harmonik’ doen bijvoorbeeld meer denken aan minimal music. Een aantal stukken is zeer ritmisch en fel, terwijl er ook delen bij zijn waarin de muziek dromerig klinkt, of in die stukken waarin we zangeres Rizki Ainanda Utama horen, weer heel melancholisch.
Maar het is vooral een heel spektakel dat hier wordt vertoond, zowel muzikaal als visueel. De enige smet op het concert is de locatie. De Terarken zaal in Bozar is totaal ongeschikt voor dit concert en dat heeft vooral met de akoestiek te maken. De metalige klanken van Suwardi’s orkest komen hier niet tot hun recht. Een gemiste kans voor zo’n belangwekkend optreden.
Bekijk hier de trailer van ‘Planet Harmonik’:
