Op hun nieuwste CD, getiteld ‘New York’ verzamelde het Franse Ensemble Intercontemporain onder leiding van Matthias Pintscher werk van zeven componisten die op de één of andere manier een link hebben met New York. Kijkend naar het rijtje kunnen we niet anders concluderen dat dit ook zo ongeveer de enige overeenkomst is tussen deze hedendaagse componisten.
De oudste van het stel was zelfs niet eens een echte New Yorker. Edgar Varèse, want daar hebben we het over, trok in 1915, 22 jaar oud, naar de nieuwe wereld om er tot aan zijn dood in 1965 te blijven. Toch wel een beetje een Amerikaan dus. Maar horen we New York in ‘Intégrales’ uit 1924? Het is een dynamisch stuk, zonder meer. En de ritmische structuur geeft het stuk wel iets van een ritueel. Varèse zelf liet zich niet door zoiets alledaags als het stadse leven inspireren, zelf zei hij “I often borrow from higher mathematics or astronomy because these sciences stimulate my imagination and give me the impression of movement, of rhythm.” Maar goed als u het drukke verkeer van de grootstad – wat in 1924 overigens nog wel mee viel – erin wilt horen, het kan zeker.
Beluister hier ‘Intégrales’:
Twee componisten die duidelijk vergroeid waren met de stad en elkaar beïnvloedden waren John Cage en Morton Feldman. Ze ontbreken dan ook niet op dit album. Van Cage horen we ‘Music for Wind Instruments’ uit 1938 en van Feldman ‘Instruments I’ uit 1974. Bij beiden, maar vooral bij Feldman, lijkt hun muziek eerder een soort van reactie op de heftigheid van de grote stad dan een weerspiegeling. Beiden lijken een soort van oase van contemplatie te creëren te midden van de hectiek.
Elliott Carter woonde eveneens zijn gehele leven in New York. In zijn geval een bijzonder lang leven want hij werd bijna 104! We horen hier zijn uit 1996 stammende klarinetconcert. Een laat stuk want Carter was inmiddels 88. Weliswaar drie kwart eeuw later dan Varèse’s ‘Intégrales’ vertoont Carter’s klarinetconcert wel wat gelijkenis, qua dynamische contrasten. En ja, zijn gebruik van poly-ritmische structuren, ook hier in dat klarinetconcert, associëren we toch eerder met de dynamiek van de grote stad dan met het platteland. Wat allerminst betekent dat we New York terughoren in Carter’s muziek. Daar is de muziek van deze grootmeester eenvoudigweg te complex voor.
Dit dubbelalbum bevat ook drie zeer recente stukken, twee van nog jonge componisten en één van een componist die ook al weer enige decenia meedraait: Steve Reich. Maar, zijn compositie is wel de enige die een directe link heeft met de stad waar het hier allemaal om draait. ‘WTC 9/11′ uit 2010 verwijst naar die gebeurtenis die ons allen nog in het geheugen gegrift staat en die tot in lengte van dagen als één van de meest belangrijke momenten in de geschiedenis van de stad zal gelden. Reich’ appartement bevond zich pal naast het WTC, maar gelukkig was hij op die bewuste dag niet thuis. In het stuk verweeft Reich allerlei verschillende stemopnames in zijn muziek tot een pijnlijk, schrijnend collage dat de gebeurtenissen terughaalt uit de herinnering. In het derde deel gebruikt Reich het zeggen van het joodse kaddisj voor de gestorvenen. Indrukwekkend!
David Fulmer ontleende de titel van zijn stuk, ‘Within his bending sickle’s compass come’ aan een regel uit sonnet 116 van William Shakespeare. In zijn poëtische en ingetogen klankcollage, want zo kun je het stuk goed omschrijven, speelt de hoorn een zeer belangrijke rol, waar de overige instrumenten zich omheen groeperen. De dynamiek van de grote stad is hier ver weg en Fulmer’s idioom lijkt, net als dat van Cage en Feldman, meer anti dan pro grote stad.
In ‘Blur’ uit 2011 van Sean Shepherd horen we het ritme van de grote stad weer wel terug, maar kijken we ook vanuit de zee naar de stad. Van grote afstand, in grote muzikale lijnen. De titel verwijst ernaar.
Beluister hier ‘Blur’:
