Nationale Opera en Ballet, Amsterdam – 22 april 2017
Het is goed dat ‘A Dog’s Heart’ van Alexander Raskatov door de Nationale Opera is hernomen. Dit stuk, dat tijdens het Holland Festival in 2010 zijn wereldpremière beleefde en dat in opdracht van de Nationale Opera werd gecomponeerd, is immers actueler dan Raskatov ooit had durven dromen. Om nog maar te zwijgen van Michael Boelgakov die de gelijknamige novelle in 1925 schreef als satire op het communisme.
Die satire werd overigens ook door de autoriteiten begrepen want het boek werd een jaar later al verboden. De eerste officiële editie in het Russisch verscheen dan ook pas in 1987. Het verhaal in het kort. Filipp Filippovitsj is professor in de genetica. In zijn praktijk behandelt hij de rijken van Moskou met verjongingskuren en kuren voor het verhogen van de seksuele potentie. Tot ‘de grote baas’ aan toe heeft hij als klant. Op een goede dag pikt hij een hond van straat om zijn ultieme proef mee te gaan doen. Dat kan alleen met een straathond: “Geen halsband, geen baasje, niemand zal je zoeken. Precies wat ik nodig heb” zegt Filippovitsj. ‘Sjarik’ wordt dan ook zijn naam. De operatie, waarbij zaadklieren en hypofise door die van een mens worden vervangen, levert niet de gewenste verjonging op maar een vermenselijking. De hond wordt mens, ‘Sjarikov’. En deze Sjarikov, een mens met hondse trekken blijkt een ongeleid projectiel dat zich volledig laat leiden door zijn instincten en iedere vorm van beschaving mist. Na een spoor van vernieling getrokken te hebben en Filippovitsj behoorlijk in de problemen te hebben gebracht, ‘De grote baas’ kan hem gelukkig nog net redden, besluit de professor tot een tweede operatie. ‘Sjarikov’ wordt weer ‘Sjarik’.
Het moge duidelijk zijn, Boelgakov had geen hoge pet op van de massa die het voor het zeggen krijgt, dat leidt tot nog meer Sjarikovs en Raskatov volgt hem hierin op de voet. Er is in Rusland immers, ondanks de val van het communisme weinig veranderd. In een artikel van Klaus Bertisch in ‘Odeon’ wordt het mooi verwoord: “Boelgakov parodieert een nieuwe levensstijl, die door een nieuw regime wordt gepropageerd. In Raskatovs ogen bestaan er in het Rusland van deze tijd talrijke Sjarikovs, die met miljoenen lopen te smijten, maar die het liefst hun eigen schepper om zeep zouden willen brengen. Tegelijk blijft de vraag waarom een land zich ontwikkelt in een richting die niemand een werkelijke kans biedt om een normaal leven te leiden.” Waarvan akte. En inmiddels zo weten we nu bijna zeven jaar later geldt dit niet meer alleen voor Rusland en Oost Europa.
Dit verhaal van de hond die mens wordt, is de kern van Raskatov’s opera. Maar gelukkig blijft hij niet hangen in de satire. ‘A Dog’s Heart’ is een onwaarschijnlijk rijke opera in alle facetten. Als ergens geldt dat je het zelf beleefd moet hebben, dan is het hier. Met een enorme schwung leidt Raskatov ons door het verhaal vol snelle scène wisselingen (De twee aktes zijn verdeeld in totaal 15 scènes en dan is er nog de epiloog). De muziek is daar beslist debet aan. De partituur barst letterlijk uit zijn voegen als het gaat om muzikale diversiteit, we horen de invloed van Sjostakovisj en Schnittke, maar ook die van de volksmuziek, de Russisch Orthodoxe kerkmuziek, militaire marsen en liederen uit de revolutie. Raskatov smeedt die veelvoud aan invloeden tot een volstrekt logisch geheel aan elkaar, altijd ten dienste van het verhaal dat hij aan het vertellen is. Tot een uitzinnige mix van vreemde klanken, diep dreunende blazers, veel slagwerk en andere niet thuis te brengen geluiden. Het moet een zeer lastige partituur zijn om te spelen. Het Nederlands Kamerorkest onder leiding van Martyn Brabbins verricht hier echter het onmogelijke en slaagt met glans.
Gezongen wordt er op het scherpst van de snede, Met als uitschieters countertenor Andrew Watts, die met veel gevoel de partij van de tevreden Sjarik zingt en weet te ontroeren; Sergei Leiferkus die de rol van Filipp Filippovitsj zingt, groots in zijn gevoel van suprematie dat langzaam afbrokkelt naarmate Sjarikov meer macht krijgt en tot slot Peter Hoare in een voortreffelijke versie van Sjarikov. Hij is Sjarikov, de grenzeloze opportunist die iedereen ondersteboven loopt die voor zijn voeten komt. Bijzonder is de rol van het Blind Summit Theatre. Vier poppenspelers bewegen Sjarik over het podium. Het is groots en bepaald aandoenlijk.
Dus ja, bemachtig een kaartje en ga luisteren, kijken en ervaren. Opera was zelden zó actueel!
Bekijk hier de trailer voor de première in 2010:
