Willem Twee Concertzaal, ‘s-Hertogenbosch – 15 april 2017
Componiste en programmeur Nicoline Soeter heeft iets met dubbelconcerten. Ze maken regelmatig deel uit van het programma van de Tilburgse De Link, waarvoor Soeter mede verantwoordelijk is en maken een belangrijk deel uit van de concerten met hedendaagse gecomponeerde muziek die door haar in de Willem Twee Concertzaal, de voormalige Toonzaal, wordt geprogrammeerd. Op deze zaterdagavond betreft het trompettist Marco Blaauw en blokfluitist Erik Bosgraaf.
Normaal gesproken leidt dit tot twee sets waarin beide solisten hun eigen programma spelen, solowerken, al dan niet voor hen geschreven. Blaauw en Bosgraaf doen dat ook, maar beginnen en eindigen hun optreden met een gezamenlijke improvisatie, samen met geluidskunstenaar Jorrit Tamminga. Een primeur want Blaauw en Bosgraaf hebben, zo laten ze ons weten, nooit eerder het podium gedeeld. De speelse improvisatie waarin vooral Bosgraaf opvalt in zijn drang werkelijk overal muziek uit te willen halen, vormt een welkome afwisseling met de vier stukken van hedendaagse componisten die op het programma staan. Het smaakt naar meer.
In hun soloprogramma’s mag Blaauw aftrappen met het naar hem vernoemde ‘Blaauw’ van Rebecca Saunders. Deze componiste bezit het vermogen tot synesthesie. Een verzamelnaam voor het verschijnsel waarbij zintuiglijke waarnemingen worden vermengd. In dit geval het zien van kleuren en het horen van muziek. Saunders ziet dus een bepaalde kleur bij het horen van bepaalde muziek en omgekeerd. Bij de muziek die ze schreef voor Blaauw hoort voor haar de kleur blauw. En dat betekent lange, ijle lijnen geblazen in de kast van een vleugel, waardoor de klanken nog eens resoneren. Schrijven voor Blaauw betekent overigens ook schrijven voor die speciale trompet met twee bekers en een ventiel wat het mogelijk maakt tussen die twee bekers te schakelen. De toonhoogte verschilt niet, wel de klankkleur. Wat overigens nog wordt versterkt door het gebruik van dempers op één of beide bekers. Dit principe maakt het ook mogelijk om de klanken optimaal te mengen waar Saunders in dit stuk uitgebreid gebruik van maakt.
Ook ‘I can’t breathe’ van Georg Friedrich Haas is speciaal gecomponeerd voor deze bijzondere trompet. Het stuk is een soort van ode aan Eric Garner die in 2014 slachtoffer werd van de politie in New York. Deze aan astma leidende zwarte man werd dusdanig hard aangepakt tijdens zijn arrestatie dat hij ter plekke overleed. Het enige dat hij voor dat moment nog kon uitbrengen was “I can’t breathe!” Haas symboliseert het met een heldere melodie die gaandeweg steeds zwakker wordt en steeds meer wordt afgewisseld met microtonale klanken waarvan de lage tonen, bereikt met behulp van een demper, veel weghebben van de boventoon zang zoals we die kennen uit bijvoorbeeld Mongolië. Een indrukwekkend stuk.
Hetzelfde geldt voor ‘Merlin’ van John Zorn. Blaauw verzocht Zorn om een compositie voor trompet, waarop Zorn hem een bewerking stuurde van ‘Transmigration of the Magus’, een compositie die hij schreef toen zijn vriend Lou Reed overleed. ‘Merlin’ is een typisch Zorn stuk. Krachtig, expressief en vol dynamische contrasten. Het is geschreven in de stijl waarin Zorn zelf altsax speelt en balanceert qua stijl op de grens van vrije improvisatie en gecomponeerde muziek
Bosgraaf speelt slechts één stuk, het vrij lange ‘Dialogue de l’ombre double’ van Pierre Boulez dat hij in 2011 met toestemming van de componist bewerkte voor blokfluit. Het oorspronkelijke stuk stamt uit 1984 en werd geschreven voor klarinet en tape ter gelegenheid van de 60ste verjaardag van Luciano Berio. De titel betekent zoveel als dialoog met je eigen schaduw en dat is wat hier ook gebeurt. De musicus gaat in dialoog met eerder opgenomen partijen die middels een surround systeem door de ruimte klinken. Over de muzikale kenmerken merkt Bosgraaf op: “Wat ik frappant vind, is dat er zoveel barokprincipes in zitten. Veel versieringen, weinig pathos. Bij moderne muziek heb je zo vaak dat het zwaar wordt, omdat er zo nodig een Weltschmerz moet worden uitgedrukt. Boulez’ Dialogue is joie de vivre. Homo ludens, de spelende mens.”
Beluister hier ‘Blaauw’ van Rebecca Saunders: