De Link, Tilburg –  4 april 2017

Morton Feldman, hij leefde van 1926 tot 1987, is zonder meer één van de belangrijkste componisten van de vorige eeuw. Toch wordt zijn werk niet veel uitgevoerd. Hoe onterecht dat is, blijkt weer bij de uitvoering van ‘Crippled Symmetry’ door het Belgische ensemble Het Collectief in De Link in Tilburg.

Feldman spreekt de luisteraar op een bijzondere manier aan, waarbij wel een heel terechte vraag is hoe hij dat nu eigenlijk doet. Want echt opzienbarend lijkt zijn muzikale taal in eerste instantie niet te zijn. Met een beperkt instrumentarium – hier vibrafoon en klokkenspel, piano en celeste en fluit en basfluit, weet hij een zeer bijzonder klankuniversum te creëren. Als in een droom.

‘Crippled Symmetry’ duurt 90 minuten, voor Feldman niet bijzonder lang. Die lengte is ook niet zo maar gekozen. Wat Feldman bij de luisteraar bereikt, is dat je het eerste half uur er in moet komen, dan vindt er echter een soort van omslag plaats. Je komt ‘in’ het stuk en voor je het weet blijkt het ineens voorbij. Dat overkomt je bij ‘Crippeld Symmetry’, maar eveneens bij een stuk als ‘For Philip Guston’, dat eerder werd uitgevoerd in Splendor, Amsterdam en dat maar liefst 4 1/2 uur duurt! Een ander belangrijk gegeven is dat Feldman op geen enkele manier een muzikaal verhaal vertelt. Zijn stukken missen een duidelijk begin en einde, missen een duidelijke opbouw en van een melodie is ook totaal geen sprake.

Gedurende zijn leven was Feldman dan ook zowel nauw bevriend met componisten als John Cage, Christian Wolff, Earle Brown en David Tudor, als met beeldende kunstenaars als Philip Guston en Mark Rothko. Die vermenging van abstracte muziek en abstracte beeldende kunst is het geheim van Feldman. Voor ‘Crippled Symmetry’ liet Feldman zich dan ook inspireren door de abstracte patronen in Perzische tapijten. En inderdaad, het stuk kan goed gezien worden als een muzikaal tapijt. Feldman weeft korte muzikale patronen aan elkaar, a-synchroon, vandaar de toevoeging ‘crippled’. Daarbij is ook de instrumentatie van grote toegevoegde waarde. Piano, klokkenspel, vibrafoon en fluit. Alle instrumenten zitten over het algemeen gedurende het stuk in het hoge register, waar de klanken zich vermengen tot hallucinerend rondzingende geluidswolken.

De uitdrukking ‘minder is meer’ mag dan vaak verkeerd worden gebruikt, op Feldman is hij écht van toepassing. Juist door de grenzen van het minimale op te zoeken, creëert hij een ongelofelijk rijke klankwereld. En wat op het eerste gehoor eenvoudig lijkt, blijkt uiteindelijk zeer complex. De aanwijzingen die Feldman geeft aan de musici zijn dan ookzeer strak omschreven. Het Collectief heeft hier duidelijk gevoel voor en weet het stuk volledig recht te doen.

Bijzonder is ook hoe Klaas Verpoest het geheel ondersteunt met visuals. Hij gebruikt het altaar van de kapel om patronen op te projecteren, heel subtiel en vrijwel zonder verandering. Perfect passend bij Feldman’s muziek. Een verademing in vergelijking met al die concerten waarin het beeld er met de haren lijkt bijgesleept.

Hier krijgt u een impressie van de visuals van Klaas Verpoest in samenhang met Crippled Symmetry’:

Crippled Symmetry – Morton Feldman from Klaas Verpoest on Vimeo.