Concertgebouw, Amsterdam (Zaterdagmatinee) – 14 januari 2017
Vanwege het feit dat componist John Adams eerdaags zeventig wordt is hij dit jaar de centrale componist tijdens het zaterdagmatinee. Onder de titel ‘The World according to Adams’ wordt een belangrijk deel van zijn werk dit seizoen uitgevoerd, met als hoogtepunten ‘El Niño’ dat op 10 december werd uitgevoerd en ‘Nixon in China’ dat voor 11 februari op de rol staat. Maar ook vandaag, in het concert door het uit Frankfurt afkomstige Ensemble Modern, hier onder leiding van Brad Lubman staat Adams op de lessenaar.
Maar we beginnen met Mayke Nas. Zij schreef in 2006 voor het Concertgebouworkest ‘No Reason to Panic’, als intermezzo tussen twee grote stukken waarvoor het podium ingrijpend verbouwd moest worden. De muziek klonk voor het publiek totaal onverwachts. ‘No Reason to Panic met andere woorden, er wordt verbouwd maar de muziek gaat door. Dat de titel nu, anno 2017 een hele andere betekenis krijgt, had Nas nooit bevroed. In een interview met Joep Christenhusz zegt ze zelf dan ook: “In 2006 was het een totaal onschuldig stuk, een knipoog naar het hectische gedoe bij een podiumchangement. Vandaag de dag leidt de titel gemakkelijk tot andere associaties”. En toch is er volgens Nas ook nu geen reden tot paniek, dat heeft ook weinig zin: “Er zijn wel degelijk grote problemen, maar die lossen we echt niet op door ons te verliezen in een collectieve hysterie. Wel alle reden om onze aandacht en intelligentie in constructieve zaken te steken, zoals in muziek! Muziek laat namelijk horen waartoe de mens óók in staat is: schoonheid, verwondering, creativiteit en saamhorigheid.”
Nas eigen stuk en de stukken van Adams en Reich zijn er weer eens mooie voorbeelden van. ‘No Reason to Panic’ zelf, grondig bewerkt voor het Ensemble Modern, is vooral een heel dynamisch en ook speels stuk. Het is niet meer dan terecht dat Nas er nog eens aan refereert dat muziek wordt gespeeld. Die combinatie van luchtigheid en ernst kenmerkt al haar stukken en horen we ook hier weer terug. Bijvoorbeeld in die combinatie van fluit en hobo met het slagwerk, één van die boeiende contrasten in het stuk. Maar ook het repetitieve, dwingende karakter in de strijkers valt op, hier klinkt d ernst door.
Enige maanden geleden speelde het Ensemble Intercontemporain tijdens het zaterdagmatinee Adams’ ‘Chamber Symphony’ uit 1992, een stuk waarvoor hij zich liet inspireren door Schönbergs ‘Kammersymphonie, opus 6’. In 2007 schreef Adams een soort van vervolg op dit stuk met de treffende titel ‘Son of Chamber Symphony’. Ook dit stuk is een mooi voorbeeld van Adams’ stijl van componeren. Zijn stijl is voor een deel te scharen onder de minimal music, vooral het derde deel van ‘Son of Chamber Symphony’ is met zijn dynamische, repeterende patronen bevat hier elementen van, maar Adams gaat duidelijk verder dan een aantal van zijn tijdgenoten. Zo heeft het tweede deel van dit stuk een geheel ander karakter. Dit deel is bijna romantisch te noemen. De fluit en hobo spelen een serene melodie die goed past bij het pizzicato spel van van de strijkers. Hier laat Adams horen ook geïnspireerd te zijn door de Europese negentiende eeuwse muziek en door iemand als Charles Ives.
Na de pauze speelt het Ensemble Modern twee recente stukken van Steve Reich, in oktober vorig jaar 80 geworden, die hun Nederlandse première beleven. ‘Pulse’ en ‘Runner’ tonen de veelzijdigheid van Reich op grootse wijze. Vooral ‘Pulse’ verrast. Want je kent het werk van Reich, zijn strak doorgevoerde versie van minimal music en als een stuk dan ‘Pulse’ heet, denk je te weten wat je krijgt. En ja die puls is er, maar dan wel heel onopvallend verklankt door de piano en de basgitaar. De overige instrumenten verklanken een stroom, één lange melodische lijn. Die ook nog eens toeneemt in complexiteit gaandeweg het stuk. Wat dat betreft biedt ‘Runner’ meer herkenning. Dat is een zeer ritmisch stuk, niet zo verwonderlijk want het werd geschreven voor choreograaf Wayne McGregor die er een ballet op maakte voor The Royal Ballet in Londen. In het stuk spelen de twee pianisten en de strijkers een hoofdrol in het vormgeven van een steeds veranderende maar zeer duidelijke puls. De blazers en de twee vibrafoons variëren op dit pulserende, maar zeker ook bezwerende, extatische ritme.
Dat Brad Lubman zich dit seizoen met name concentreert op die tachtigste verjaardag van Reich, door over de gehele wereld concerten te dirigeren met zijn muziek is hier duidelijk te merken. Het Ensemble Modern zet een elektrificerende uitvoering neer van deze stukken. Wat overigens niet minder geldt voor het programma voor de pauze. Het is het bewijs dat Nas gelijk heeft, meer dan gelijk: “Muziek laat namelijk horen waartoe de mens óók in staat is: schoonheid, verwondering, creativiteit en saamhorigheid.” En zo is het.
Beluister hier het concert via Radio4.
