Van de uit Letland afkomstige componist Peteris Vasks, recent besteedde we nog aandacht aan zijn vioolconcert, uitgevoerd door het Nederlands Kamerorkest onder leiding van van Risto Joost en met Gordan Nikolić als solist, verscheen onlangs ook een voortreffelijke uitvoering van zijn compositie voor piano, ‘The Seasons’. Dat Vasks zijn inspiratie voor zijn composities met name vindt in de natuur maakt dit werk onomstotelijk helder en zijn missie laat weinig te raden over: “De meeste mensen hebben tegenwoordig geen geloofsovertuigingen, geen liefde, geen idealen. De spirituele dimensie is verloren gegaan. Mijn bedoeling is om voedsel voor de ziel te verschaffen en dit is wat ik in mijn werk predik.”

In 1980 schreef Vasks ‘Balta ainava’, oftewel ‘Wit Landschap’ voor piano solo. Een stuk dat uiteindelijk in de jaren daarna zou gaan deel uitmaken van een cyclus met als thema de jaargetijden en dat hij pas in 2009 zou afsluiten met een vijfde deel, ‘Vasaras vakara muzika’ een soort van coda. De cyclus vormt een uitzondering in Vasks’ oeuvre omdat hij voor het uitdrukken van de natuur in muziek meestal naar symfonische middelen grijpt. Toch wordt deze symfonische component in deze cyclus, mede dankzij pianist Marcel Worms, geenszins gemist.

In ‘Balta ainava’ vangt Vasks het uitgestrekte witte landschap, in Letland wordt het nog écht winter, in een dito klanklandschap. Via ingehouden repeterende patronen roept Vasks een intieme sfeer op. Je hoort de kou. Tegelijkertijd heeft het stuk een sterke innerlijke spirituele kracht. Toen Vasks eenmaal wist dat ‘Balta ainava’ deel moest gaan uitmaken van een cyclus, besloot hij tevens dat dit het eerste deel zou worden en dat de overige delen in chronologische volgorde zouden volgen. Het tweede deel is dan ook het in 1985 gecomponeerde ‘Pavasara muzika’, ‘Voorjaarsmuziek’. Het vormt, met ruim 25 minuten, het langste deel van de cyclus en begint met piano aanslagen die klinken als vallende druppels, dauwdruppels. Het dooit, de belangrijkste indicator van de komende lente. In het pianospel zit dan ook de belofte besloten van een nieuw momentum. Maar we horen in dit deel ook de dramatiek. De winter geeft zich niet zo maar gewonnen. De lente moet strijd leveren. En we horen hier de vogels die in alle toonaarden het nieuwe begin verkondigen. Boeiend is hoe Vasks hier heftige dynamiek afwisselt met bijna totale verstilling, waarmee hij een intense spanning weet te creëren.

‘Zaja ainava’, ‘Groen Landschap’ ofwel de zomer, dateert van 2008. Het jaar waarin Vasks de draad van de cyclus pas weer oppakt. Het is een relatief kort deel, net als de zomer in dit deel van Europa en begint energiek, met een vrolijk, melodisch patroon, waarna een volksdans weerklinkt. En zelfs het gezoem van de insecten, zo kenmerkend voor dit jaargetijde, weet Vasks in klank te vangen middels een streng van noten. ‘Rudens muzika’, ‘Herfstmuziek’ schreef Vasks reeds in 1981, een jaar na het beginstuk van de cyclus, ‘Balta ainava’. En net als de herfst begint dit stuk licht en levendig, het is nog volop zomer. Maar je voelt gedurende het stuk de spanning groeien. Stormen gaan en komen. Maar dit deel heeft ook iets desolaat. De muziek klinkt soms somber, mistroostig en wat zwaar op de hand. Emoties die we goed herkennen bij dit jaargetijde.

In 2009 tot slot schreef Vasks die eerder genoemde coda ‘Vasaras vakara muzika’, ofwel ‘Muziek voor een zomeravond’ Vasks verklankt hier het rustige einde van een zomerdag, waarin hij een volksliedje verwerkt met de tekst: ” We hebben de tijd van de tirannie overleefd en hebben onze identiteit behouden.” Het maakt eens te meer duidelijk dat deze cyclus meer is dan een verklanking van de seizoenen. Het is ook een ode aan het Letse volk en zijn strijd voor onafhankelijkheid en zelfstandigheid. Wat bij Vasks reeds een belangrijk thema was toen zijn land nog deel uit maakte van de Sovjet Unie. Maar wat de inspiratie ook moge zijn, Vasks is er op grootse wijze in geslaagd om zijn associaties bij de diverse seizoenen te verklanken. En Marcel Worms heeft zich het idioom van Vasks beslist eigen gemaakt. Hij weet de sfeer van de diverse seizoenen met veel nuance en zeggingskracht over te brengen. Een album om te koesteren.

Het album is te koop via Zefir Records.