De Toonzaal, ‘s-Hertogenbosch – 7 en 8 april 2016

Het jaarlijkse FAQ Festival in ‘s-Hertogenbosch beleeft dit jaar zijn zevende editie en het slaagt er en dat mag bijzonder heten, nog steeds in om ieder jaar breder, gevarieerder en kwalitatief beter te worden. Een hele prestatie. De eerste twee dagen staan dit jaar en dat is nieuw voor dit festival, vooral in het teken van de geschiedenis en geven een interessante terugblik op de begin jaren van de elektro-akoestische muziek en hun vertegenwoordigers.

Met muziek van Pierre Schaeffer, Francois Bayle, Pierre Henry, Iannis Xenakis en Gottfried Michael Koenig (voor de gelegenheid aanwezig) wordt uitgebreid teruggeblikt. Centraal in deze twee dagen staat daarbij het ‘Acousmonium’. Dit geluidssysteem stamt uit 1974 en is ontworpen door componist Francois Bayle. Het bestaat uit 80 luidsprekers in alle soorten en maten die dwars door de ruimte staan opgesteld. Als luisteraar zit je dus middenin de muziek. Bayle zelf zei ooit over het systeem: “Another utopia, devoted to pure “listening” … as a penetrable “projection area”, arranged with a view to immersion in sound, to spatialised polyphony, which is articulated and directed.” Het in België gevestigde Musiques Recherches bezit zo’n geluidssysteem en toog voor twee dagen met de luidsprekers, het mengpaneel en alle overige apparatuur naar De Toonzaal. De opstelling is vanzelfsprekend al een gebeurtenis op zichzelf. Door het mengpaneel echter kunnen de 80 luidsprekers naar believen wel of niet ingezet worden en kan tevens het volume per luidspreker worden bepaald.
Het systeem gaat dus duidelijk verder dan het via 80 luidsprekers laten horen van een tape en vraagt van de interpretator veel werk. Het verbaast dan ook niet dat diegenen van Musiques Recherches die de knoppen bedienen zelf ook actief zijn als componist, onder andere met dit systeem.
Op donderdag klinken allereerst de eerder genoemde klassieken. Een hoogtepunt in deze set is ‘It’ van Francois Bayle. Bayle gebruikt hier, in 1971, reeds een vorm van samples. Zo horen we aan het eind de frase van Kevin Ayer “I did it again…” steeds herhaald worden. Het stuk kent een pulserend en bezwerend ritme, met name door het herhalen van de woorden en de geluiden die Soft Machine drummer Robert Wyatt maakt.

Beluister hier ‘it’ van Francois Bayle:

Ook ‘Concret PH’ van Iannis Xenakis is een interessant stuk. Het is oorspronkelijk gecomponeerd voor het beroemde Philips Paviljoen van Le Corburier en was voor het publiek te horen bij het betreden van de ruimte. Xenakis werkt hier uitgebreid met ruis, gecreëerd door het manipuleren van tape. In de praktijk heeft het wel wat weg van een regenbui. Tot slot is ‘Pentes’ van Denis Smalley nog het vermelden waard en dan vooral vanwege het fragment waarin Smalley het geluid van een doedelzak mixed op een basdrone.

Het tweede deel van de avond bestaat uit twee componisten portretten. We horen en zien achtereenvolgens de Belgische Annette Vande Gorne en de Amerikaanse Elizabeth Anderson met drie werken. Niet allemaal even sterk, dat moet gezegd worden. Zo voegt ‘Étude aux allures’ van Vande Gorne nu niet bepaald veel toe aan wat er allemaal reeds eerder is gedaan. Wat dat betreft is ‘Combattimento’ interessanter. Het is een stuk uit de akoesmatische opera ‘Yawar Fiesta’ waarin vanzelfsprekend de menselijke stem een grote rol speelt, soms op redelijk traditionele wijze maar vaak horen we de stem op een manier die in de realiteit niet mogelijk is en geeft het meer de associatie met stemkunst. Het maakt het geheel spannend en heftig. Maar het deel ‘Terre’ uit ‘Tao’ is het beste stuk dat we van deze componiste te horen krijgen. Het is intens en dreigend. De langgerekte, golvende tonen die zich verplaatsen door de ruimte verlenen aan het geheel een bijzonder effect en combineren prachtig met het bonte klankpalet. Van Anderson springt ‘Solar Winds…and Beyond’ eruit. Het betreft hier een tweeluik dat in 2015 de eerste prijs kreeg in de Musica Nova, International Competition of Electroacoustic Music. Het is een consistent stuk in een dreigende, donkere toon. Wat begint als een klanknevel, verwordt tot een storm. Beluister hier een deel van dit stuk. Het verhaal achter ‘Mimoyecques’ is het gelijknamige fort in Marquise, Frankrijk. Dit fort, gebouwd door de Nazi’s om de V-3’s te herbergen die op Engeland werd afgeschoten, kwam er ten koste van de nodige mensenlevens. Anderson ruimt in dit stuk een belangrijke rol in voor de menselijke stem, de dwangarbeiders uit diverse Europese landen symboliserend. Het levert een indringend stuk op wat tegelijkertijd wel wat te fragmentarisch klinkt en daardoor de aandacht niet geheel weet vast te houden.

Het programma op vrijdag is in zijn geheel gewijd aan hedendaagse componisten die met het acousmonium werken, veelal studerend aan het conservatorium van Mons. Ook hier geldt weer dat een aantal composities niet echt veel toevoegt. ‘Methacarna’ van Stephan Dunkelman klinkt meer als een staalkaart van wat er allemaal met het systeem kan dan als een serieuze compositie. Maar een aantal springt eruit. ‘Free Fall’ van Jonty Harrison is angstaanjagend in zijn vanuit subtiele ruis aanzwellende geluidsstorm, maar echte horror creëert de Zweedse componist Åke Parmerud met ‘Growl!’. Op boeiende wijze brengt Parmerud hier metal, rap en techno samen met het idioom van de moderne gecomponeerde muziek. Het leidt tot een huiveringwekkende soundtrack van een denkbeeldig duistere Scandinavische thriller. Sophie Delafontaine schetst in ‘Respire marche pars va-t-en (Breath, walk, leave, run)’ een heel andere wereld van 50 tinten ruis. Muzikale vergezichten schetsend in lange, poëtische en zwoele lijnen neemt ze ons mee op haar reis. De aanzwellende en weer wegstervende klanken inspireren.