Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam – 20 maart 2016

Een vrouw is duidelijk in de war. Ze zingt aanvankelijk slechts onsamenhangende zinnen. Langzaam wordt duidelijk dat ze ernstig getraumatiseerd is omdat haar zoontje op zevenjarige leeftijd verdronk. Echter, dit is een opera van Michel van der Aa en in zijn werk is niets zoals het lijkt. Dus ook niet in ‘Blank Out’, zijn nieuwste. Er komt een man in beeld, letterlijk want geprojecteerd op een scherm, die de zoon blijkt te zijn. Maar die is toch dood? Hun verhalen vallen enige tijd samen tot de man vertelt hoe hij bijna was verdronken en gered werd. Nu zijn we het spoor bijster.

De toeschouwer op het verkeerde been zetten, het is zo langzamerhand een handelsmerk geworden van Van der Aa. Hij deed het in eerdere opera’s als ‘After Life’ en ‘Sunken Garden’ en in het opmerkelijke celloconcert ‘Up-Close’. Niets is wat het lijkt, zijn hoofdpersonen zijn eenzaam, de weg kwijt en worstelen met de grens tussen schijn en werkelijkheid. ‘Blank Out’ is hier geen uitzondering op. Het nieuwe werkstuk van Van der Aa is gebaseerd op de gedichten van de Zuid Afrikaanse dichteres Ingrid Junker. Van der Aa bewerkte een aantal van haar gedichten tot een libretto. Van der Aa is dan ook allesbehalve een traditioneel componist. Te meer omdat hij qua enscenering continu grenzen overschrijdt. Echte personages zijn bij Van der Aa altijd in de minderheid. In dit geval alleen sopraan Miah Persson. Haar tegensspeler, tenor Roderick Williams zien we alleen op het grote beeldscherm, het koor horen we wel maar zien we eveneens niet en verder werkt Van der Aa overdadig met beelden, in 3D. En die beelden zijn wellicht nog wel het bijzonderste. Mede door het werken met 3D loopt wat op het podium gebeurt vrijwel naadloos over in wat op het beeld gebeurt. Persson en Williams ‘geven elkaar zelfs dingen aan.’ Mooi is bijvoorbeeld het moment aan het einde van de eerste scene. Persson staat op het podium, met aan weerszijden zichzelf op video. We horen dan ook een samenzang van drie sopranen. Dan lossen de twee beelden op in één en zingt Persson de woorden:
“I am locked to the ground. Paralyzed.
Powerless.
He is silently drowning. I am riveted tot he ground.
Unable. Frozen.”
Waarna het videobeeld uit elkaar knalt en Persson op de grond valt.

Boeiend is ook het laatste stuk van de opera waarin zowel Persson op het podium als Williams op beeld in de weer zijn met lange stroken stoffen en een oude bandrecorder. De stroken lijken aan elkaar vast te zitten en hebben ongetwijfeld een symbolische betekenis.
Maar welke? We komen onvermijdelijk weer terecht bij het hermetische labyrint dat Van der Aa creëert. Want hoe zit het nu? Klopt het wat de vrouw zegt, is haar zoon dood? Maar, wie is dan de man op het scherm? Is het haar fantasie, waarin ze haar kind als volwassen man ziet en toont Van der Aa de man daarom ook alleen maar op het scherm? Of ligt het anders? Is die jongen helemaal niet verdronken en beeldt de vrouw zich dat louter in? Is zij door de gebeurtenis dusdanig getraumatiseerd geraakt dat ze het verschil tussen schijn en werkelijkheid niet meer ziet?
We zullen het nooit weten. Van der Aa roept met zijn werk meer vragen op dan dat hij antwoorden geeft. Het is wat dat betreft pure poëzie. Hij doet dit echter zo goed en zo overtuigend dat wat als zwakte zou kunnen gelden, bij hem als kracht geldt. ‘Blank Out’ staat als een huis. De beelden, de muziek, de zangpartijen, het komt allemaal op een prachtige manier bij elkaar.

Er wordt buitengewoon goed gezongen en Persson, met een loodzware partij, blijkt ook nog eens een groot actrice. Ook Williams is een zeer goede keuze. Beiden vertolken prima de ambiguïteit, klevend aan dit verhaal. Ook het koor dat we regelmatig uit het niets horen opkomen speelt een buitengewoon grote rol in het versterken van de dramatiek. En dan de muziek. Van der Aa werkt met volledig met vooraf opgenomen muziek en verkent de mogelijkheden van de elektronica in deze opera optimaal. Zijn idioom is daarbij opvallend modern en neigt regelmatig naar dance en techno. Maar het past allemaal wonderwel, waarbij Van der Aa weer eens aantoont dat hoge cultuur en lage cultuur perfect samen kunnen vallen.

Bekijk hier de teaser van ‘Blank Out’: