Experimentele jazz en hedendaags gecomponeerd hebben veel met elkaar gemeen. Met name de meer abstracte gecomponeerde muziek vertoont qua klankstructuur vaak opmerkelijke overeenkomsten met vrije improvisatie. Maar er zijn meer overeenkomsten, zo zijn de musici ook vaak actief in beide werelden, iets dat zeker voor Europa geldt en zijn meerdere musici ook actief als componist. Wadada Leo Smith kwam hier al eens eerder voorbij met zijn strijkkwartetten en Anthony Braxton is al decennia zowel actief in de rol van componist als in de rol van uitvoerder, zo constateerde ik hier onlangs. Ook in onze contreien zijn er legio voorbeelden, waarvan ik er vandaag drie laat passeren met recente composities. Florian Weber bracht ‘Imaginary Cycle’ uit bij ECM Records; Elisabeth Harnik is te horen met een serie stukken onder de titel ‘Someone Will Remember Us’ bij Kairos en tot slot besteed ik aandacht aan Gebhard Ullmann die bij hetzelfde label zijn ‘Impromptus und Interationen’ uitbracht.
Weber is al zijn gehele carrière zowel actief in de jazz als in de wereld van de gecomponeerde muziek, zowel als uitvoerder als in de rol van componist. Dat ‘Imaginary Cycle’, waarin we hem ook zelf horen, schreef hij verder voor de markante bezetting van fluit, tuba en serpent, vier euphoniums (Quatuor Opus 333) en vier trombones, waarvan één bastrombone. Zes delen bevat de cyclus, die begint met een pianosolo in ‘Prelude’. Dat Weber regelmatig de muziek van Mozart speelt, hij won onlangs nog de International Mozart competition prize in Berlin, hoor je hier direct terug, naast zijn achtergrond als jazzpianist. Pas in het het opvallend harmonieuze middendeel van ‘Opening’ komen de blazers in beeld met een vanzelfsprekend vrij donkere klankwolk, waar Webers heldere pianonoten mooi mee contrasteren, Het laatste deel van dit ‘Opening’ is weer voor piano solo en maakt direct duidelijk waarom die album perfect past in de catalogus van ECM Records. Anna-Lena Schnabel opent op een houten fluit, met een prachtig ingetogen klank ‘Word’. En ook hier horen we verderop Weber weer met mooi bedachtzaam spel, omgeven door de diepe klanken van de blazers. Bijzonder is ook die wat meer abstracte frase halverwege dit deel. ‘Sacrafice’ vangt aan met een bijzondere trombone solo, zo nu en dan gericht onderbroken door Weber en culminerend in een frase voor blazers en verderop in een boeiend duet van enkele blazers met Weber. We eindigen dit deel met een solo voor piano en aansluitend voor fluit. Ook ‘Blessing’ vangt aan met de blazers, een mooie combinatie van hoog, de fluit, en laag, de tuba, in handen van Michel Godard. Na Weber solo horen we in het derde stuk van dit deel weer de bijzonder mooie combinatie van blazers en piano, wederom zeer ingetogen. Tot slot volgt nog een korte ‘Epilogue’.
Harnik is een totaal andere pianiste dan Weber, met name werkend in het veld van de vrije improvisatie. We kwamen haar recent hier nog tegen in gezelschap van Udo Schindler. Maar op dit ‘someone will remember us’, genoemd naar het laatste stuk op dit album, horen we haar louter als componist. Een combinatie die zij reeds sinds begin jaren ’90 beoefent. We beginnen dit album met ‘For B. Oulet’ uit 2014, uitgevoerd door Ensemble Zeitfluss, onder leiding van Edo Mičić. De titel slaat op Bertha von Suttner en dat ‘Oulet’ op haar pseudoniem. Von Suttner was een Oostenrijks pacifiste en in 1905 de eerste vrouw die de Nobelprijs voor de vrede ontving. De basis van het stuk bestaat uit oude opnames van haar stem waar Harnik een subtiele geluidssculptuur omheen componeerde. In ‘passim’, uit 2007, gebaseerd op het gedicht Standpunkt in einem Himmel’ van Peter Waterhouse horen we de sopraan Judith Ramerstorfer met Trio EIS. Een wat krachtiger stuk, waarbij ook hier Harnik’s voorliefde voor harmonie opvalt. Het album bevat slechts één stuk voor piano, het door Mathilde Hoursiangou uitgevoerde ‘of all stars the most beautiful’, stammend uit 2017 en gebaseerd op ‘Another Day in America’ van Laurie Anderson. Het stuk, bestaande uit overwegend vrij uitgebeende pianoklanken, is een mooi voorbeeld van waar ik dit verslag mee begon: muziek die vrijwel niet te onderscheiden is van een improvisatie en waarin dus beide werelden waarin Harnik actief is samen komen. In ‘grafting II’, uit 2013, uitgevoerd door Ensemble NeuRaum, onder leiding van dirigent en componist Bruno Strobl, experimenteert Harnik met improvisatie in haar stuk. De dirigent noemt ze hier “eines adäquates ‘Mittlers’…um flexible Zonen in einem Notentext umzusetzen. Ähnlich einem Scharnier kann der/die Dirigent:in konventionell notierte Teile beweglich mit einander “verbinden”. Bijzonder is verder dat in dit stuk de citer en de dulcimer een bijzonder grote rol spelen, met een bijzondere klankwereld tot gevolg. Voor het bijzondere ‘Bein im Sprung’ uit 2021, stond een tekst van beeldend kunstenaar Georg Baselitz centraal. Harnik speelt hier, met behulp van Jaap Blonk en Cantando Admondt op bijzondere wijze met taal. We horen verder Ensemble Kontrapunkte en Cordula Bürgi als dirigent. Tot slot klinkt het stuk waar het album zijn titel aan ontleent, het in 2020 gecomponeerde ‘someone will remember us’, uitgevoerd door PHACE, onder leiding van Nacho de Paz. Een bijzonder boeiend stuk waarin Harniks liefde voor klank op prachtige wijze tot uiting komt.
De rietblazer Ullmann combineert ook al sinds begin jaren ’90 een carrière als uitvoerend musicus met die van componist. De vorig jaar gecomponeerde cyclus ‘Impromptus und Interationen’ voor piano, uitgevoerd door Vitalii Kyianytsia, is dan ook zeker geen incident. Het leuke aan deze cyclus is dat de muziek op geen enkele wijze doet denken aan geïmproviseerde pianomuziek, maar eerder verwijst naar de grote componisten uit de romantiek die voor piano schreven. Verder valt op dat de delen niet gespeeld worden in de volgorde die je zou verwachten, zo beginnen we met de achtste ‘Impromptu’. Vervolgens klinkt weliswaar de eerste ‘Interation’, waarin we horen dat Ullmann ook met preperaties werkt – overigens alleen in die vier ‘Interationen’ – maar verderop klinkt eerst ‘Interation 3’, voordat later pas nr. 2 klinkt. Het zijn afwisselende, soms opvallend dynamische stukken, maar soms ook zeer ingetogen stukken, waar deze cyclus uit bestaat, met telkens een bepaald patroon als basis. En juist dat contrast maakt het tot een boeiend geheel. Als voorbeelden kunnen dienen: het verschil tussen ‘Impromptu nr. 12’, uiterst puntig en dynamisch en nr.4, slechts bestaand uit bijna terloopse aanslagen, omgeven door stiltes en het puntige ‘Impromptu nr. 3’, versus de ingetogen nummers 5 en 2. En soms treffen we die diverse muzikale werelden in één stuk aan, zoals bij Impromptu nr. 1, 2 en 9 het geval is.
De albums van Harink en Ullmann zijn te beluisteren via Spotify:
