Theater aan de Parade / Verkadefabriek, ‘s-Hertogenbosch – 10 en 11 november 2024

Binnen de wereld van de hedendaagse gecomponeerde muziek vormt het uit Frankfurt afkomstige Ensemble Modern een klasse apart. Sinds de oprichting in 1980 heeft dit ensemble een opvallend grote rol gespeeld in de ontwikkeling van nieuwe muziek, onder andere door de talloze opdrachtwerken en premières die ze op hun naam hebben staan. Dat ze op November Music optreden en dan zelfs twee keer, is dan ook niet meer dan bijzonder. Tevens laten deze twee concerten horen hoe veelzijdig dit ensemble is. Want horen we op zondag het speciaal voor het ensemble gecomponeerde ‘weiter und weiter und weiter…’ van de Oostenrijkse componist Georg Friedrich Haas, naast stukken van Mirela Ivičević en Jeffrey Mumford; maandagavond speelt het ensemble met Alva Noto, het alias van Carsten Nicolai de ensemble versie van ‘Xerox, volume 4’, een totaal ander werk.

Maar laat ik beginnen met Haas’ autobiografische stuk ‘weiter und weiter und weiter…’, waarin we het ensemble horen onder leiding van Vimbayi Kaziboni. De titel verwijst naar één van de weinige zinnen die hij zich nu nog herinnert van gedichten die hij als zeventienjarige schreef. Een belangrijk moment in zijn leven, waarin hij afstand nam van het gedachtengoed van zijn ouders, fanatieke nazi’s. De titel verwijst naar eigen zeggen naar de marteling die altijd hetzelfde was: “Drie kwartier lang wordt een eeuwig genadeloos accelerando gevierd”. Naast een aantal forse klankuitbarstingen, valt aan het begin van het stuk met name die pregnante drone op, opgewekt door de twee pianisten die met ebows de pianosnaren bewerken, naast die legato strijkersklanken en heftige blazersklanken. De spanning neemt aansluitend alleen nog maar verder toe in dit beklemmende stuk. Consequent vertraagt en versnelt Haas de muziek, de luisteraar in een wurggreep houdend. Een kunstwerk van klank waarin Haas aan de slag gaat met dat onverwerkte verleden. Een stuk waarin we angst, verdriet, pijn en woede terug horen, wat mij betreft culminerend in dat oorverdovende slagwerk halverwege. Of verderop als we weer eens in zo’n alles verwoestende klankstorm terecht komen, met alarmerende accenten van de klarinet, de fluit en de hobo. Helemaal aan het einde lopen de musici één voor één weg, alsof ze willen zeggen: “het is mooi geweest”. Als laatste de accordeonist, halverwege zijn frase. Een mooi stuk kan ik het niet noemen, daar klinkt het allemaal veel te rauw en te weerbarstig voor, maar boeiend is het zeker, een stuk dat je geenszins onberoerd laat. Het is dan ook maar goed dat dit stuk na de pauze klinkt, want na Haas’ noten kan er echt niets meer bij. Bovendien halen Ivičević en  Mumford zeker niet het niveau van Haas, iets wat wellicht ook wel wat te veel gevraagd is. Ivičević weet met ‘Leviathan’ echter wel degelijk te boeien, mede doordat het concert met dit stuk begint. Mooi is dat begin waarin ze een nevel van hoge noten afwisselt met opvallend ritmische momenten, iets dat een mooie spanning aan het stuk geeft. Ook verderop horen we die tegenstelling tussen ritmiek en abstractie, gaandeweg steeds verder opschuivend naar dat laatste. ‘Through a Stillness Brightening’ van Mumford viel me wat tegen, zeker in vergelijking met het stuk dat hier eerder deze week voorbij kwam. Er zitten een aantal interessante klankcombinaties in dit stuk, waarin de viool een solorol vervult, maar het wil maar geen echte eenheid worden.

Ik ken Alva Noto met name vanwege de vijf albums die hij tussen 2002 en 2011 maakte met de vorig jaar overleden componist en pianist Ryuichi Sakamoto. Alle vijf werden ze vorig jaar opnieuw uitgebracht en kwamen ze hier en hier aan bod. Door hem alleen daarmee in verband te brengen, doen we de man natuurlijk hopeloos te kort. Want naast zijn rol als producer en als eigenaar van een eigen label, Noton, is hij bijzonder actief als solo artiest. Middels concerten, maar ook via installaties heeft hij inmiddels een ontzagwekkend oeuvre opgebouwd. En ook in dit concert, met die versie van ‘Xerox, Volume 4’ zien we dat multidisciplinaire overduidelijk terug. De musici zitten, in het zwart gekleed, op een vrijwel donker podium, Alva Noto in het midden – met als enige een wit sjaaltje om. Achter de musici hangt een groot wit scherm waar we tijdens het concert vrij karige, abstracte projecties zien in zwart – wit. Net genoeg om het boeiend te maken, net te weinig om af te leiden. En dan is er nog de podiumverlichting, die duidelijk ook niet aan het toeval is overgelaten. De muziek is van een grote schoonheid en tegelijkertijd dusdanig afwisselend dat Alva Noto de bijna anderhalf uur dat dit concert duurt prima weet te boeien. Ambient speelt een grote rol, maar zeker niet de ambient van het zoetsappige soort. Hij kruidt het met bescheiden noise en invloeden vanuit experimentele elektronica. En aan alles horen we dat deze man ook zeker het predicaat componist verdient. De leden van dit ensemble, met name strijkers en percussionisten zijn goed vertegenwoordigt, hebben hun handen vol aan deze partituur, die zeker ook veel elementen uit de hedendaagse gecomponeerde muziek bevat.