Diverse locaties, Utrecht – 7 en 8 september 2024

Op het moment dat ik dit type zijn alle stukken van de voor de Gaudeamus Award genomineerde componisten gespeeld, vanavond volgt de uitslag, maar hier maak ik nu reeds de balans op en laat ik Patrick Ellis, Cem Güven, Lucy McKnight, Yixie Shen en Beniamino Fiorini hier nogmaals passeren. Met stukken uitgevoerd door het IEMA Ensemble, het RIOT Ensemble, xTRo en Ensemble Klang. En ook dit jaar valt de grote mate van diversiteit op tussen deze componisten, eens te meer bewijzend dat je aan dit metier op heel verschillende wijze vorm kunt geven.

Shen doet dat wellicht nog het meest traditioneel, zelf speelt ze geen uitvoerende rol, iets wat verder alleen voor Ellis geldt en haar muziek sluit duidelijk aan bij de traditie zoals gevormd in de jaren ’60 van de vorige eeuw en dan met name de Duitse, waar Shen studeerde en tegenwoordig ook woont. Iets wat mij opviel bij haar stuk ‘Illusion I – Der bewegte Wald’ en tevens bij het door het speciaal voor het IEMA Ensemble geschreven ‘Clouds’, dat gisterenavond klonk. Ze schreef het om uitgevoerd te worden in een kerk, wat in Utrecht gebeurde in de Nicolaï kerk. En ook hier verplaatsen de klankwolken zich prachtig door de ruimte. Vernieuwend is het niet, het past prima in de traditie, maar mooi is het zeker. Güven sluit ook aan bij die traditie, maar zijn werk is experimenteler. Het bleek sterk uit zijn door de strijkers van het New European Ensemble uitgevoerde ‘Atmospheric Manipulations’, maar nog duidelijker uit het door het RIOT Ensemble uitgevoerde ‘The Golden Cave’, waarin Güven muzikaal reflecteert op het ‘zelf”. Een wederom zeer divers stuk waarin de componist laat horen een groot scala aan muzikale stijlen te beheersen, we horen hem moeiteloos schakelen tussen abstract en melodieus, tussen fluisterzacht en heldere dynamiek en tussen levendigheid en opvallend serene momenten. Kortom een componist die het experiment aandurft zonder een stevige basis te veronachtzamen en daar ook nog echt iets aan weet toe te voegen.

Dat is wat ik mis in het werk van Fiorini. Hij zoekt nog veel meer het experiment, vooral sterk in de stukken die worden uitgevoerd door het RIOT Ensemble, ‘Underwater Music #1 en Ensemble Klang, ‘Underwater Music #2, Stille Nacht’. Het grootste probleem dat ik heb met het  werk van deze componist is echter dat hij er wat mij betreft niet in slaagt om zijn boodschap over te brengen. Zo werkt het RIOT Ensemble met een speelgoed gitaar en kleine xylofoon in een paar bakken water. Een rommelig stuk, waarbij ik op geen enkele wijze de toegevoegde waarde van deze actie kan ontdekken. Iets soortgelijks overkomt me met deel twee van dit ‘Underwater Music’. Het bevat zeker een paar originele vondsten, zoals het ensemble opstellen achter een doek waarop filmbeelden worden geprojecteerd, maar wat ik daar verder mee moet ontgaat me. Het stuk is volgens de componist ‘a reflection on empathy and indifference’, oh ja? Waar zie en hoor ik dit in terug? Volgens mij was dit ook de bedoeling van McKnight en haar “presence of your absence”. Maar waar Fiorini de plank volledig mis slaat, slaat zij je met dit stuk vol in je gezicht! Ze staat hier stil bij gemis, met als dieptepunt de dood van haar vader. Dat ze tijdens haar eigen, bijzonder indrukwekkende vocale partij, het niet droog houdt getuigt van een grote kwetsbaarheid, zonder daarbij te vervallen in vals sentiment. De leden van Ensemble Klang neemt ze zonder moeite mee op sleeptouw in deze bedrieglijk eenvoudige, maar bijzonder overtuigende compositie. Een componiste die deze week al eerder bewees dat hedendaagse gecomponeerde muziek je als luisteraar kan raken. In de jaren ’60 kwam vanuit de feministische beweging de leus “het persoonlijke is politiek op”, McKnight geeft daar naar mijn mening een mooie nieuwe invulling aan.

Het werk van Ellis weet mij eveneens te overtuigen. Van de vijf is hij het meest politiek uitgesproken, en eerlijk is eerlijk, dat soort componisten heeft bij mij altijd een streepje voor. Het komt wel de ene keer beter uit de verf dan de andere. In het gisterenavond uitgevoerde ‘Objects and Portrait Projections’ lukte het bijzonder goed. Het stuk gaat onder andere over het nog steeds toenemende probleem van plastic afval, iets dat we niet alleen terugzien middels videobeelden, maar ook door de drie percussionisten stellages met plastic flessen te laten bespelen. En als het dan ook nog eens, zoals hier zeker het geval is, een boeiend, aan minimal music verwant stuk oplevert, is het feest helemaal compleet. In ‘Broken Superficiliality’, uitgevoerd door Ensemble Klang staat hij stil bij de uitwassen van het neo-liberalisme: “I find that gradually as a society we are losing ourselves, becoming broken and detached from community and instead are pursuing more superficial endeavors and objectives.” Mooi gezegd, maar om nu te zeggen dat ik dit herken in het stuk, nee, niet echt. Dus ja, laat McKnight maar winnen, in deze tijd vol polarisatie en geweld verklankt zij het beste wat we nu het meeste nodig hebben.