Muziekgebouw aan ’t IJ (Holland Festival) – 20 juni 2024

Gisterenavond woonde ik in het Amsterdamse Muziekgebouw aan ’t IJ, als onderdeel van het Holland Festival de eerste van twee uitvoeringen bij van Brigitta Muntendorfs ‘Melencolia’, uitgevoerd door het Ensemble Modern, vanmiddag bezocht ik de World Press Photo tentoonstelling in de Nieuwe Kerk, aldaar. Die combinatie geeft goed de paradox aan waarin wij ons op dit moment bevinden: waar een belangrijk deel van de wereldbevolking alle mogelijke moeite  moet doen om letterlijk het hoofd boven water te houden, iets waar menige foto, terecht bekroond, van getuigt, worden wij in dit kleine, rijke deel van de wereld zodanig overspoelt met zaken die er in wezen niets toe doen, dat we het zicht op het wezenlijke volledig zijn kwijtgeraakt.

Want dat is wat Muntendorf in dit schouwspel, gebaseerd op een kopergravure van Albrecht Dürer uit 1514, prachtig aantoont. Want ondanks al die overdaad, of wellicht wel: juist ten gevolge van die overdaad, voelen we ons volledig verloren. Iets dat volgens Muntendorf kenmerkend is voor de melancholie. Ze geeft het weer middels een overvol Gesamtkunstwerk, bestaande uit een bijzonder eclectische muzikale mix, deels live gespeeld, deels middels beelden op video en bevreemdende decors – met als middelpunt die geometrische vorm die we ook in die gravure van Dürer tegenkomen. Alles wordt uitvergroot en uit zijn verband gerukt. Neem dat prachtige hoofdstuk dan handelt over de liefde en waarin één van de leden van het ensemble in een video clichés uit als “we will always be together”, maar dan schreeuwend alsof hij woedend is, clichés die aansluitend op bijna documentaire wijze in het Duits worden herhaald door de pianist. Prachtig ook ‘Planet Norn’, waarin we drie Nornen op video te zien krijgen, natuurlijk een verwijzing naar die schrikgodinnen uit Richard Wagners ‘Die Ring der Nibelungen’, die continue in een irritant hoog register de zin “it’s okay to be alone, usually you are” herhalen, onderwijl verveeld met die noodlotsdraden spelend.

Kortom een barstensvolle productie waarin alle facetten van de melancholie en dus de wijze waarop wij ons tot het leven en de dood verhouden, voorbij komen. Inclusief het laatste oordeel, in ‘Tuba Mirum”, met een prachtig duet van de twee percussionisten, met louter vier trommelstokken brengen ze ons op het puntje van de stoel en de dood in ‘Nekropolis’, verbeeld door een soort van stad vol kubussen en een hoofdrol voor Seied Shanbehzadeh en de bijzondere klanken van de ney-anban, een doedelzak die we terugvinden in de Iraanse muziek. Mooi is dat hij gekleed gaat in een pak met muts, met een wel heel bijzonder patroon: dat van een blauwe lucht met witte wolken. Het klinkt zo allemaal op een rij als grotesk en tragikomisch. Dat klopt, maar dat is zeker niet het gehele verhaal. Want juist door onze tijd en onze westerse beschaving – zoals gezegd heeft men elders wel wat anders aan zijn hoofd – zo neer te zetten, toont Muntendorf de opvallende leegte, de peilloze diepte aan van onze manier van leven, die alleen maar lijkt te draaien om meer van hetzelfde.