Meer strijkkwartetten vandaag, van hedendaagse componisten. Het Ragazze Quartet speelt stukken van Garth Knox op het bij Outhere Music verschenen ‘Open Spaces’, waarop Knox overigens ook zelf te horen is; vier leden van Klangforum Wien spelen ‘Sinuso Tiempo – Cycle for String Quartet’ van Javier Quislant, uitgebracht door Kairos en het Charleston Symphony String Quartet is te horen in het eerste, tweede en vijfde strijkkwartet van Thomas Cabaniss. ‘Four Elements’ verscheen als digitale uitgave bij Navona Records.
‘Open Spaces’ bevat twee kwartetten van Knox: zijn eerste, bijgenaamd ‘Sateleites’ uit 2015 en zijn tweede ‘Four into Twenty’ uit 2020. Bijzonder om juist van Knox strijkkwartetten te horen, hij was immers jarenlang de altviolist in het fameuze Arditti Quartet. Dat eerste kwartet was een opdrachtwerk van het Kronos Quartet, in het kader van hun ‘Fifty for the Future’ project, waarin vijftig (!) componisten de vraag kregen voor een nieuw kwartet. Ondanks dat het kwartet uit drie delen bestaat, is het met nog geen kwartier lengte vrij kort. Opvallend is het contrast tussen enerzijds felle ritmiek, vooral pizzicato gespeeld en aan de andere kant de weemoedig lange lijnen, met name in het tweede deel. Het tweede kwartet, speciaal geschreven voor het Ragazze Quartet, bestaat uit vier delen en is daarmee ook wat langer. In beide kwartetten legt Knox de lat hoog, we horen zijn ervaring terug in een veelvoud aan verschillende technieken, waarmee hij een wonderlijke klankwereld creëert. Een stuk waarin Knox ook nog even de actualiteit verwerkte: het derde deel heet ‘Lockdown blues’. Het album bevat verder een aantal solo’s. ‘One Finger’ is voor twee altviolen, waarin we ook Knox horen, ‘Ten Fingers’ en ‘Rick O’Shea’ zijn voor viool en ‘Microtonal Blues’ is voor cello. Maar het meest bijzondere is ‘Quartet for One’ uit 2020, volgens mij het enige strijkkwartet voor één instrument, waarin we wederom Knox zelf horen.
“All pieces”, zo zegt de Baskische componist Quislant over zijn cyclus, “are based on the premise that extending musical thinking goes onward with the discovery and re-evaluation of the sounds surrounding us”. Quislant maakt het zichzelf allesbehalve gemakkelijk in zijn streven de letterlijke omgeving in deze cyclus te vangen in klank. Zo staat in het eerste deel, ‘Mons aureo’ de okerkleurige aarde centraal, in combinatie met een bepaalde lichtval, iets wat zich vertaalt in prachtig ijle klanken. In de overige drie delen neemt Quislant de architectuur als uitgangspunt en zet hij de patronen van de gebouwen om in patronen in muziek. Belangrijker vind ik hier echter wat ik hoor. In het tweede deel ‘Profonditá dinamica (estudio de abismos) zijn dat onverwacht felle en zeer spannende klanken, terwijl we in ‘Reticulatum’ weer prachtig pizzicato spel horen, als klaterend water. Ook in het laatst deel, ‘Tholos (nel silenzio degli intervalli)’ overheersen de ingetogen, fluisterzachte klanken. Een bijzonder werk voor strijkkwartet, waarin klank zonder meer voorop staat.
‘Four Elements’ is de eerste van meerdere Cd’s gewijd aan Cabaniss’ strijkkwartetten. Op dit album dus de nummers één, twee en vijf en die zijn totaal anders dan dat kwartet van Quislant of die van Knox. Zoals vaker bij Navona Records betreft het ook hier een componist die graag melodieus componeert en in alles aansluit bij zijn grote voorgangers uit de negentiende en vroeg twintigste eeuw. Die eerste, met als titel ‘Hidden Wounds’ stamt uit 1990, de componist is dan zevenentwintig, laat direct horen waar we over praten. Cabaniss zegt zelf over zijn inspiratie: “Inspiration came from two distinct experiences. First, Graham Vick gave me recordings of two quartets by Leos Janacek (The Kreutzer Sonata and Intimate Letters). The day I listened to them on a train ride north on the Hudson River was the day I determined I would write a string quartet. Second, challenged by an essay about racism by Wendell Berry (The Hidden Wound), I decided I would borrow the idea of his title for my quartet’s Janacekian subtitle: Hidden Wounds”. De tweede, ‘Three Dance Grooves’ liet aansluitend op zich wachten en kwam pas in 2012 tot stand. Centraal in dit kwartet staat het begrip ritme, met veelzijdige inspiratiebronnen. Zo grijpt Cabaniss in het tweede deel zowel terug op ‘Quartettsatz’ van Franz Schubert als op Paul Simons album ‘Rhythm of the Saints’. Het vijfde kwartet, ‘Four Elements’ stamt uit 2021. Cabaniss schreef hem in gedachten bij Graham Vick, een goede vriend die eerder dat jaar overleed aan Covid-19. Centraal in dit kwartet staan de vier elementen: aarde, lucht, vuur en water. En opvallend, ook hier speelt ritme een grote rol. Een meeslepend kwartet en een boeiend eerbetoon.
