De Singel, Antwerpen – 17 oktober 2023

Het fameuze Kronos Quartet bestaat vijftig jaar! In november 1973 gaven ze hun eerste concert. Reden dus om de wereld rond te gaan en dus ook De Singel in Antwerpen aan te doen, met een programma dat recht moet doen aan een halve eeuw spelen en ontdekken. Onmogelijk natuurlijk, ze zouden een maand lang, iedere avond in De Singel moeten staan om een beetje in de buurt te komen.Want als er één strijkkwartet is dat zich gecommitteerd heeft aan hedendaagse gecomponeerde muziek, dan is het wel dit kwartet. Het aantal werken speciaal voor hen geschreven, met als meest bijzondere wapenfeit ‘Fifty for the Future’, is inmiddels niet meer bij te houden. Opvallend is de consistentie in dit kwartet, oprichter en eerste violist David Harrington, tweede violist John Sherba en altviolist Hank Dutt kennen elkaar inmiddels door en door. Alleen de rol van de cellist is de nodige keren gewisseld, Paul Wiancko stapte februari van dit jaar in. Een eerste kenmerk van dit kwartet: alles is hedendaags, het oudste stuk stamt uit 1984, van het meest recente is de inkt net droog. Een tweede kenmerk: dit kwartet haalt zijn werk werkelijk overal vandaan, het beperkt zich geenszins tot westerse componisten, het beperkt zich zelfs niet tot ‘klassieke’ componisten, ook dat kwam gisteren overduidelijk aan bod. Een derde kenmerk is dat dit kwartet ook een boodschap heeft en de actualiteit geenszins schuwt. En tot slot een vierde kenmerk: deze meesters beperken zich al lang niet meer tot die vier snaarinstrumenten, met de benaming ‘strijkkwartet’ doe je het Kronos Quartet feitelijk te kort.

En dus beginnen we met dat prachtige ‘Mai Nozipo’ van de in 1999 overleden Dumisana Maraire, dat het kwartet in 1990 opnam als onderdeel van ‘Pieces of Africa’ en waarin deze uit Zimbabwe afkomstige componist hulde brengt aan zijn overleden moeder. Een stuk dat als je het eenmaal gehoord hebt, zich voor de rest van je leven vastzet in je geheugen, vanwege die sterke ritmiek, prachtig hoe de vier musici hun instrumenten ook als percussie inzetten, maar zeker ook vanwege die subtiele wijze waarop Maraire ons weet te beroeren. ‘Maduswara’ van de Indonesische Peni Candra Rini is een stuk recenter en past eveneens bijzonder goed in de eclectische wijze van werken van dit kwartet. Prachtige, verglijdende klanken, waarin we duidelijk de Indonesische volksmuziek terughoren. De beide violen spelen hier een hoofdrol, bijvoorbeeld middels dat meeslepende ritmische patroon halverwege, terwijl de altviool en de cello regelmatig, middels pizzicato spel, voor begeleiding zorgen. Een bijzonder innemend stuk. Jerrilynn Patton, beter bekend onder haar alias Jlin komt uit een geheel andere muzikale wereld, die van de pop, maar schreef met ‘Little Black Book’ een zeer energiek en ritmisch kwartet, waarin de blues doorklinkt. Zowel dit stuk als ‘Maduswara’ maken deel uit van ‘Fifty for the Future’. Vijftig opdrachten aan even zoveel componisten. Van alle kwartetten zijn opnames te beluisteren via de website en zijn de partituren gratis te downloaden.

Het Kronos Quartet brengt stukken als ‘Mai Nozipo’ en ‘Maduswara’ niet om met hun tijd mee te gaan, of omdat het mode zou zijn om ook werk van niet westerse componisten te spelen. Aan alles is tijdens dit programma te merken dat het om echte betrokkenheid gaat. Dat blijkt ook uit het indrukwekkende deel uit ‘Peace Be Till’ van Zachary James Watkins uit 2017. Naast de vrij traditionele muziek voor strijkkwartet zien we beelden van de mars op Birmingham, Alabama, gehouden in het voorjaar van 1963 en horen we de stem van Dr. Clarence B. Jones, advocaat, musicus en speechschrijver voor Martin Luther King, over de brief die King schreef vanuit de gevangenis van die stad. En daarin zegt hij een aantal zeer behartenswaardige zaken, die helaas nog altijd actueel zijn. Neem deze prachtige zin: “We know through painful experience that freedom is never voluntarily given by the oppressor; it must be demanded by the oppressed”.  En: “Justice to long denied, is justice delayed”. Op 28 augustus van datzelfde jaar vond de mars naar Washington plaats, met een optreden van Mahalia Jackson, door dit kwartet geëerd met Antonio Haskell’s ‘God Shall Wipe All Tears Away’, door haar zo vaak gezongen en hier groots verklankt, met name door die altviool solo van Dutt. En het is geen toeval dat als eerste toegift na het concert ‘Strange Fruit’ klinkt, beroemd in de uitvoering van Billie Holiday en Harrington duidelijk maakt dat hij vindt dat dit maar het nieuwe volkslied van de VS moet worden. Ik moest aan de Palestijnen denken en het vorig weekend opnieuw opgelaaide conflict. King bezocht Libanon en diverse steden op de door Jordanië bezette Westbank en de Oude Stad van Jeruzalem in 1959, dus nog voor Israël in 1967 die bezetting over zou nemen. Hij bezocht het land nooit, omdat hij dan de Arabische landen niet meer binnen zou kunnen komen. Maar het was wel duidelijk dat hij overeenkomsten zag tussen de wijze waarop de Palestijnen werden behandeld en de rassenproblematiek in zijn eigen land.

Het Kronos Quartet heeft, zoals hierboven reeds opgemerkt, in de afgelopen vijftig jaar een grote rol gespeeld binnen de hedendaagse gecomponeerde muziek en een groot aantal componisten aan zich weten te binden. Twee daarvan staan ook centraal in dit programma. Van Philip Glass speelt het kwartet het laatste deel van het derde strijkkwartet ‘Mishima’ en van Steve Reich horen we het ‘Triple Quartet’ in zijn geheel. Dat laatste is het meest bijzondere, niet in de laatste plaats omdat Reich dit stuk schreef voor die strijkkwartetten, twee partijen zijn eerder opgenomen en worden op band afgespeeld, de derde partij wordt live gespeeld. Timing is daarbij natuurlijk van het allergrootste belang: die moet werkelijk perfect verlopen, iets wat hier ook zeker gebeurt. De dynamische delen één en drie zijn daarbij zonder meer het meest attractief. Twee andere bijzondere stukken deze avond zijn het kersverse ‘Keep Going’ van Gabriella Smith en ‘ZonelyHearts’ van Nicole Lizée. Beide stukken, maar dat geldt voor meer stukken tijdens dit concert, laten goed horen hoe divers er voor deze vorm gecomponeerd kan worden. Smith gebruikt onorthodoxe speeltechnieken om een wonderlijke klankwereld op te roepen, ik hoor vogels fluiten, noise en een stem na het vertellen van een verhaal eindigen met het meditatief herhalen van de titel “Keep Going”. Het werk van Lizée kwam hier vaker aan bod en ‘ZonelyHearts’ waarin ze stil staat bij de TV serie ‘The Twilight Zone’ is dan ook meer dan vertrouwd. Prachtig weer hoe ze hier het gebeuren op film naadloos over laat gaan in het gebeuren op het podium. Zoals je tijdens het ontwaken uit een droom vaak niet direct weet wat nu precies waar thuis hoort, zo zit je ook hier soms heerlijk te zoeken. Vermaak op het allerhoogste niveau.

Bekijk hier de video van ‘Peace Be Till’: