Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam – 28 september 2023

De Engelse componist, dirigent en slagwerker James Wood is niet bepaald positief over de toekomst van de mensheid. Zijn nieuwe stuk voor koor, orgel en, heel bijzonder, zeven saxofonisten dat afgelopen donderdag te horen was in het Amsterdamse Muziekgebouw aan ’t IJ, getuigt daar onmiskenbaar van. Wood baseerde zijn stuk op de hoofdstukken acht tot en met tien van de ‘Openbaringen van Johannes’, het laatste, bijzonder cryptische boek uit de Bijbel. Johannes ziet in een visioen zeven engelen die ieder een andere catastrofe aankondigen. Voor Wood een aanleiding om eens te kijken wat een engel nu zou kunnen afkondigen. Het koor, Collegium Vocale Gent – het stuk kreeg afgelopen dinsdag zijn wereldpremière in Gent – zingt de Bijbelpassages in het Latijn, waarna de diverse zangers in het Engels Woods hedendaagse analogie uitwerken. In ieder deel horen we daarna nog een solo in het Latijn, gevolgd door een instrumentaal deel waarin de zeven saxofonisten van BL!INDMAN [sax] te horen zijn en/of organist Darius Battiwalla.

Het is ook instrumentale muziek waar we het anderhalf uur durende stuk mee beginnen en eindigen. Passend bij dat stuk uit het Bijbelboek dat begint met trompetgeschal. In het geval van ‘Apokalypsis’ zeven sopraansaxen, klinkend vanaf de zij- en achterbalkons. Een machtige, unisono, vrij rondzingende klankwolk creëren die zeven saxofoons hier. Prachtig hoe die klanken zich door de ruimte verplaatsen. Verderop komt er meer kleur in door de komst van het orgel, helaas geen pijporgel, waardoor het iets minder majestueus klinkt, maar desalniettemin bijzonder. Wood speelt duidelijk met de ruimte van zijn zaal, de zeven blazers staan bijna iedere keer op een andere plek. Dan weer op de zij- of achterbalkons, dan weer deels daar en deels op een verhoging op het podium achter het koor, dan weer allemaal daar. Tevens werkt Wood met vijf verschillende saxofoons. De vier gebruikelijke: sopraan-, alt-, tenor-, en baritonsax, maar ook de tubax, bespeeld door artistiek leider en componist Eric Sleichim. Soms klinken die saxofoons ingetogen, klanknevels verspreidend, soms als wervelwinden en soms stormachtig, waarbij ze in dat laatste geval zwaarwichtige ondersteuning van het orgel ontvangen.

Bijzonder aan de tekst van die ‘Openbaring van Johannes’ is dat wat tweeduizend jaar geleden gold als een catastrofe, door ons niet altijd meer als zodanig wordt beleefd. Het mooiste voorbeeld daarvan is de afkondiging door de vierde engel: zonsverduistering. Werd dit eeuwenlang met paniek gadegeslagen, inmiddels weten we maar al te goed waar dit door komt, sterker nog we kunnen het exact nauwkeurig voorspellen. Wood moet er ook iets mee en koos ervoor om de zangers data en plaatsen te laten opnoemen van alle verduisteringen tussen 2018 en 2025. Met een hypnotiserend resultaat, al is van een catastrofe hier natuurlijk geen sprake. Welke catastrofe we achter de oproep van de zesde engel moeten zoeken, is ook geen eenvoudige. Die Johannes, waarvan we nog steeds niet weten wie het was, spreekt nogal eens in raadselen. In dit geval moeten de vier engelen die gebonden zijn bij de Eufraat worden losgemaakt. Wood grijpt dit aan om hier het moslimextremisme als catastrofe naar voren te schuiven en de namen te noemen van extremisten, plus hun daden. Zonder hier iets vanaf te willen doen, vraag ik mij toch af waarom hij hier niet terrorisme in brede zin als catastrofe aankaart. Of de aanslag op vliegveld Zaventem en metrostation Maalbeek in 2016 erger zijn dan die van Anders Breivik in Oslo en op het eiland Utøya in 2011.

Op andere momenten schiet Wood echter vol in de roos en kan hij prachtig aansluiten bij de actualiteit. Bij de derde plaag brengt hij de zeebeving van 11 maart 2011 bij het Japanse eiland Sendai in herinnering. De beving die de ramp bij de kerncentrale van Fukushima inluidde, onlangs weer in het nieuws door het gaan lozen van het koelwater. Maar het mooist zijn de plagen vijf en zeven. De vijfde grijpt Wood aan voor de klimaatcatastrofe, door stil te staan bij de bosbranden, ook deze zomer weer een ware plaag en bij de zeespiegelstijging. Prachtig hoe hij hier de spanning gaandeweg laat oplopen, culminerend in dat recitatief rondom de Marshall eilanden. “Tell them”, zo begint iedere stem zijn of haar verhaal en je voelt aan alles: je kunt vertellen wat je wilt, naar je geluisterd wordt er niet. Wat interesseert de machthebbers en het grootkapitaal een paar van die eilandjes in de Pacific? Die maken zich en masse schuldig aan de zevende plaag: propaganda en mooie verhalen. Wood voert uiteenlopende politici op als Joseph Goebbels, Benjamin Netanyahu, Robert Mugabe en Donald Trump die met elkaar gemeen hebben dat ze meesters zijn in de techniek van het manipuleren. En daar komen er steeds meer van, ze vertroebelen het debat in hoge mate en zorgen ervoor dat oplossingen, zo die er al zijn, alleen maar verder buiten beeld raken. Het is dan ook goed dat we componisten als Wood hebben, die ons er weer eens even bij stil laten staan hoe groot de gevaren zijn.