De Bijloke, Gent – 19 december 2015
‘In Vain’ van Georg Friedrich Haas is hier reeds eerder besproken. Op 13 februari van dit jaar verzorgde INSOMNIO in het Muziekgebouw aan ’t IJ in Amsterdam een uitvoering. Nu is het de beurt aan Klangforum Wien dat dit stuk ten gehore brengt in de Bijloke in Gent. Wederom is het een intense en overweldigende ervaring. Wellicht nog wel meer, omdat Klangforum Wien in 2000 het stuk in première bracht.
En omdat het stuk Klangforum Wien en dirigent Sylvain Cambreling volledig in het bloed zit. En dat is aan alles te horen én te voelen. Het is het wonder van de subtiliteit wat hier gebeurt, waarbij iedere noot volledig tot zijn recht komt. In opperste concentratie werkt het ensemble zich door de zeventig minuten die het stuk duurt heen.
Maar, wat maakt ‘In Vain’ nu zo bijzonder? Zodanig dat ik in februari schreef: “Het geheel levert een grote poëtische zeggingskracht op die je diep in de ziel raakt. Klanken die vrolijk maken maar zeker ook klanken die koude uitstralen en desolaatheid…”. Bij het beluisteren, dringen dit maal de schilderijen van Mark Rothko zich aan mij op. Voor wie het werk van Rothko kent, weet dat zijn schilderijen regelmatig eenzelfde soort ervaring opleveren bij de toeschouwer. Rothko zelf was zich hiervan bewust toen hij zij: “Mensen staan voor mijn schilderijen te huilen, omdat ze dezelfde spirituele ervaring hebben als ik had, toen ik het schilderde”. Maar waardoor? Wat zijn deze schilderijen meer dan kleurvlakken?
Eén verklaring is zijn schildertechniek. Door zorgvuldig laag over laag te schilderen, door kleuren op onverwachte wijze te combineren weet hij zijn schilderijen te laten vibreren. Deze techniek zorgt ervoor dat je als kijker in het doek wordt gezogen. Een ander aspect is de materiaalkeuze en de omvang van de doeken. Bij zijn werk op papier, dat nog niet zo lang geleden naast zijn schilderijen te bewonderen was in het Haags Gemeentemuseum, is het effect dan ook veel minder.
Maar al deze verklaringen zijn niet voldoende. Hetzelfde geldt voor ‘In Vain’. Ook hier kunnen we technische verklaringen geven. Bijvoorbeeld dat Haas deels een andere stemming gebruikt dan de gebruikelijke gelijkzwevende stemming, namelijk de just intonation stemming, of natuurstemming. En daarbij dus gebruik maakt van boventonen. Tevens laat hij deze stemming ‘botsen’ met de gelijkzwevende stemming, wat de momenten van spanning verklaart in het stuk.
Maar dé verklaring is deze verklaring niet, niet voor de impact van het werk van Rothko en niet voor die van ‘In Vain’. Ik heb het antwoord ook niet en misschien is het ook wel niet van belang. Van belang is dát het raakt. Want dat is toch één van de functies van kunst: dat het ons leven verrijkt en verdiept!
Beluister hier dirigent Simon Rattle over ‘In Vain’:
