Concertzaal, Tilburg – 17 december 2015
Waarschijnlijk is er geen andere hedendaagse componist waarvan het werk zo sterk in de traditie wortelt als dat van Arvo Pärt. Dat wordt bijzonder duidelijk in dit concert van The Tallis Scholars waar Pärt gepresenteerd wordt naast twee Engelse Renaissance componisten: John Sheppard en Thoms Tallis.
Maar Pärt’s werk mag dan wortelen in die klassieke traditie, het onderscheidt zich er evengoed van. En dat heeft dan vooral te maken met het feit dat Pärt zowel op de westerse koortraditie teruggrijpt als op de traditie van de Russisch-Orthodoxe koorzang en deze twee tradities op bijzondere wijze met elkaar laat versmelten. Maar er is nog iets anders wat de muziek van de laatste jaren, waaruit alle drie de werken stammen die The Tallis Scholars hier verklanken, bijzonder maakt. Dat is wat Pärt zelf ’tintinnabula’ noemt. Letterlijk betekent het Latijnse woord ’tintinnabula’, ‘bel’ of ‘klokje’. Wat Pärt nu doet is middels zang invulling geven aan dit klokkenspel, dat zo kenmerkend is voor de Russisch-Orthodoxe kerk. Want hier, in tegenstelling tot in het Westen, wordt er anders aangekeken tegen het luiden van de klokken. Bij ons is het een letterlijk eentonige uitnodiging om naar de kerk te komen, in de Russisch-Orthodoxe traditie zijn het ‘zingende iconen’ met een veel breder klankpalet, van diep laag naar ijl hoog.
In ‘I am the true vine’, waarvan de Engelse tekst is ontleend aan een passage in het evangelie van Johannes waarin Christus zegt dat hij de ware wijnstok is, horen we die afwisseling van hoge en lage stemmen en als je goed luistert hoor je de klokken vibreren, bijvoorbeeld in de hoge, lang aangehouden vrouwenstemmen. Maar ook in een aantal delen van de ‘zeven magnificat antifonen’. Vooral in de zesde ‘O, König aller Völker’ wat haast swingend klinkt door de afwisseling van hoge en lage stemmen, zo passend bij de tekst die zo vol verwachting is:
“O König aller Völker,
ihre Erwartung und Sehnsucht,
Schlusstein, der den Bau zusammenhält,
o komm und errette den Menschen, den du aus Erde gebilde!”
Ook in het ‘Magnificat’ komt de tintinnabula’ techniek terug, maar dan wel zeer subtiel, versluierd bijna. Het is één van Pärt’s meest serene werken waarin hij de vreugde van de maagd Maria verklankt. En The Tallis Scholars laten dat hier, in dit Kerstconcert perfect horen.
Peter Phillips legt hier op aanschouwelijke wijze de tintinnabula techniek uit:
Maar zoals gezegd, het is niet alleen het werk van Pärt dat hier klinkt. Het concert is opgehangen aan een drietal delen, het Gloria, Sanctus en Agnus dei, van een mis van Thomas Tallis, de ‘Missa Puer Natus’. Tallis werkte aan het Engelse hof en was in dienst van koningin Mary. Deze mis, de ‘Missa Puer Natus’ componeerde Tallis in de periode dat de koningin in verwachting was van haar man, waar zij van 1556 tot haar dood in 1558 mee getrouwd was, de Spaanse koning Filips de Tweede van Spanje.
Diezelfde Filips waar wij het in 1568 mee aan de stok kregen, wat leidde tot de tachtigjarige oorlog. De blijde gebeurtenis voor de koningin verklaart wellicht ook de wat jubelende ondertoon in deze mis. Verder is het een werk typisch voor Tallis, als representant van de late polyfonie dat zich kenmerkt door een grote complexiteit in de samenhang van de stemmen. Ondanks dat John Sheppard, waarvan ‘Sacris Solemniis’ en ‘Gaude, gaude, gaude’ klinken een tijdgenoot van Tallis was, geldt dat bij hem minder. Hier zijn de afzonderlijke stemmen beter van elkaar te onderscheiden.
Dat The Tallis Scholars reeds ruim veertig jaar actief zijn en al die tijd geleid worden door Peter Phillips is te horen. En dan vooral bij Tallis en Sheppard. De muziek van de (Engelse) Renaissance zit hun zowat in de genen. Het levert prachtige momenten op.
