Opera Ballet Vlaanderen, Antwerpen – 23 april 2023
Mijn derde Tristan und Isolde. Na de Nationale Opera, in regie van Pierre Audi in 2018 en De Munt, in regie van Ralf Pleger in 2019 geef ik mij bij Opera Ballet Vlaanderen over aan de Franse cineast Philippe Grandrieux. Een gedurfde en zeker compromisloze regie, maar zeker ook één waar ik de nodige bedenkingen bij heb. Iets wat overigens niet in het minst geldt voor de muzikale bijdrages. Het symfonieorkest van de opera zet onder leiding van Alejo Pérez een bewonderenswaardige prestatie neer en de solisten zijn over de gehele lijn sterk tot zeer sterk. Meer dan bijzonder, zeker gezien de loodzware eisen die deze opera aan de uitvoerders stelt.
Voor Grandieux is Isolde, hier in een magistrale rol van Carla Filipcic Holm, de centrale figuur in deze opera. Dat mag hij natuurlijk vinden, daar ben je tenslotte regisseur voor, maar wat mij betreft valt daar wel wat op af te dingen. Dat geldt voor mij overigens ook voor het feit dat hij haar een sterke vrouw noemt, ergens in een interview afgedrukt in het programmaboek. Ze betoont zich in ieder geval niet sterk als ze de kans krijgt om Tristan, Samuel Sakker op de toppen van zijn kunnen, de man die haar verloofde doodde, te vermoorden als hij door haar verpleegd wordt. In tegendeel, ze wordt verliefd op hem. Dat is allemaal gepasseerd op het moment dat de opera begint. Het moment ook waarop ze weer met die man wordt geconfronteerd. Nu omdat hij haar ophaalt om met zijn oom, koning Marke te trouwen. De tweestrijd die ze toen voelde, voelt ze nog steeds, heen en weer geslingerd tussen woede en passie. Ze wil het eerste doorvoeren in het drinken van gif door beiden maar bereikt het tweede doordat Brangane haar dienstmeid die per ongeluk verwisselt door een liefdesdrank. Is hier Isolde de leidende figuur, in de tweede akte gaat het toch echt om Tristan, of ieder geval om beiden. Maar het is Tristan die door koning Marke ter veratnwoording wordt geroepen, niet Isolde en het is hij die dodelijk gewond raakt. In de derde akte – die de eerste spiegelt – is Isolde vrijwel afwezig. Ze komt nog net op tijd om Tristan dood te zien gaan, waarna ze er ook zelf een punt achter zet. Als dit allemaal kenmerken zijn van een sterke vrouw heeft Grandieux duidelijk een ander beeld bij wat dit is dan ik.
Grandieux is cineast en kiest er ook hier voor om met film te werken, geprojecteerd op een doorzichtig doek voor het podium. Het draait om die beelden want op het vrijwel altijd donkere podium gebeurt opvallend weinig. Er is geen decor en er zijn geen handelingen. Er wordt geen drank gedronken, geen zwaard getrokken – al heeft Tristan wel een duidelijke wond – en in het derde bedrijf loopt Tristan vrolijk over het podium alsof hij niet ieder moment de geest kan geven. Allemaal redelijk verwarrend. En dan de beelden. Grandieux filmde drie naakte danseressen in alle mogelijke poses, beelden die moeten staan voor de drie basis emoties waar volgens hem de drie aktes uit bestaan: woede, lust en melancholie. Dus zien we in de eerste akte levensgrote beelden van iemand die schreeuwt, zich in allerlei bochten en houdingen wringt. Meerdere figuren over elkaar heen, waarmee hij vaak een grote mate van abstractie creëert en die ik vaak eerder als afleidend dan als aanvullend zie.
Maar zie ik hier nog wel het verband met de emotie, bij lust raak ik hem kwijt. Allereerst zie ik alleen maar een vrouw, die zo nu en dan in haar kruis grijpt, terwijl het hier toch echt gaat over de liefdesdaad tussen twee mensen en ten tweede is het allemaal zo verhullend en abstract dat het me eerder verveelt dan opwindt. Grappig overigens dat de twee solisten zich beiden zowat aan de uiteinden van het podium ophouden, ook daar slaat de vlam niet over. Nee, dan die laatste scene als koning Marke het tweetal betrapt en waar Gandieux uitpakt met nachtelijke beelden van een bos, een bijzonder fascinerend decor.
In de derde akte is Isolde van subject veranderd in object. Een levensgroot beeld van een ronddraaiende vrouw, het lijkt wel een dier aan het spit, hangt als een wolk boven het podium. Oké, hij denkt aan haar, heeft het ook met zijn vriend Kurwenal over haar, maar zeker niet alléén over haar. Hij ligt daar tenslotte wel dood te gaan en dan speelt er toch echt wel wat meer dan die geliefde die er niet is. Helemaal aan het einde als Isolde er eindelijk is, samen met koning Marke stopt die onzin eindelijk. Net op tijd om ervoor te zorgen dat Filipcic Holm magistraal kan afronden met ‘Isoldes Liebestod’.
Bekijk hier meer over deze enscenering:
