Nationale Opera & Ballet, Amsterdam – 3 maart 2023

Het was regisseur Damiano Michieletto die met het idee kwam om van George Orwell’s boek ‘Animal Farm’ een opera te maken. Sophie de Lint, directeur van de Nationale Opera bracht hem in contact met de componist Alexander Raskatov bij wie sowieso al de vraag lag voor een nieuwe opera, zijn vierde inmiddels. Gisteren ging ‘Animal Farm’, met een libretto van Ian Burton, in première, als onderdeel van het Opera Forward Festival. De opera was al gereed toen Poetin Oekraïne binnenviel, een gebeurtenis die dit verhaal uit 1945 alleen maar actueler maakt.

Bij Orwell speelt ‘Animal Farm’ op een boerderij, bij Michieletto in een slachthuis wat de crisis nog een paar stappen dichterbij brengt. Maar gemeenschappelijk hebben ze dat de dieren worden onderdrukt en zichzelf vrijvechten. Orwell zag dit verhaal als een allegorie. Het ging hem niet om dierenrechten, al kun je dat er natuurlijk ook in zien, maar om totalitarisme in de menselijke samenleving. En dan specifiek die van de Sovjet Unie. Die bestaat inmiddels niet meer, maar het totalitarisme is daarmee helaas niet verdwenen. In tegendeel, het lijkt zeker de laatste tijd aan een gestage opmars bezig, deze opera komt dan ook precies op tijd. Het is het varken Old Major, Lenin, die het startschot geeft voor de revolutie en ondanks dat het zevende gebod luidt “All animals are equal” zien die varkens zich al snel als degenen die de leiding op zich moeten nemen. En zoals dat vaak gaat, kijk maar naar de dictaturen die de wereld op dit moment kent, ontaardt de revolutie in een staat van zijn die mogelijk nog erger is dan de situatie voor de revolutie. Al snel blijkt dat het ware devies luidt: “All animals are equal, but some of them are more equal than others”. Eerst waren het de mensen die fout waren: “2 legs good, 4 legs bad”, maar al snel wordt die leuze te pas en te onpas ingezet om te zorgen dat de andere dieren de varkens gehoorzamen. Wat er aan regels wordt uitgevaardigd is immers noodzakelijk om ervoor te zorgen dat de revolutie niet voortijdig mislukt. Goedschiks als het kan, kwaadschiks als het moet. En ook hier weer, de regels gelden voor iedereen, behalve voor de varkens.

Tenminste zo lang ze gehoorzaam blijven aan het oppervarken, Napoleon. In wie we natuurlijk Stalin herkennen. En het is Snowball, de in 1940 in Mexico vermoordde Trotski, die ook hier het onderspit moet delven. De enige ware heerser duldt geen tegenspraak. Hartverscheurend is het moment dat ze hem vinden, “Why did you need my dead?” horen we hem aan het eind zeggen, een antwoord krijgt hij niet. De meeste dieren voegen zich naar het regime, wat kun je anders en wringen zich in allerlei bochten om het zo lang mogelijk uit te kunnen zingen, alleen met elkaar kunnen ze hun frustraties delen. Nee, het komt niet goed. In dit verhaal geen happy end, net zoals dat in het echte leven niet zo is. Want waren de  Russen veel beter af na de revolutie van 1917 en de val van de tsaar? Volgens Orwell duidelijk niet. En zijn ze nu zoveel beter af met Poetin? U weet het antwoord.

Maar wat een opera maakte Raskatov hiervan! DNB zal er geen spijt van hebben dat ze hem. na het alom geprezen ‘A Dog’s Heart’ uit 2010, voor een nieuwe opera vroegen. En de vraag van Michilietto paste daar perfect bij. Al was het maar omdat Raskatov in Rusland werd geboren op de dag van Stalins begrafenis. In 1994 vertrok hij naar Duitsland om uiteindelijk in Frankrijk terecht te komen, de dictatuur meer dan zat. In een interview met Joep Stapel in het NRC zegt hij over één bepaalde scene: “Wanneer Boxer (een werkpaard, red.) gewond raakt stuurt Squealer (het hulpje van Napoleon, staand voor het propaganda apparaat, red.) hem naar het ziekenhuis en zegt dat ze daar goed voor hem zullen zorgen. Maar in feite heeft Napoleon hem al aan de knekelboer verpatst. Het deed me denken aan de vernietigingskampen, waar joden (Raskatov is zelf Joods, red.) te horen kregen dat ze mochten douchen, terwijl ze naar de gaskamers gingen. Er is ook een verhaal over een joods orkest dat Verdi’s Requiem mocht instuderen. De nazi’s behandelden hen hoffelijk, ook al wisten ze wat de musici te wachten stond.”

Een prachtige opera met name vanwege de zang. Raskatov streefde ernaar om per groep dieren een andere zangstructuur te creëren, iets wat wonderlijk goed is gelukt. Maar tegelijkertijd ook het uiterste vraagt van de vocalisten en de koorleden. Zoals de colaratuursopraan Holly Flack zich in alle mogelijke vocale bochten wringt als de bijzondere ijdele Mollie is ronduit grandioos. Iets wat evenzeer geldt voor de verbazingwekkende prestaties van Karl Laquit als Benjamin en James Kryshak als de hierboven genoemde  Squealer. Maar ook het koor van de opera en het Nieuw Amsterdams Jeugdkoor, die laatste verklanken de kippen en de eenden, zetten machtige prestaties neer. Met andere woorden, er zitten totaal geen zwakke plekken in deze opera die eigenlijk ook niet echt een rol heeft die er uitspringt. En dan is er de wonderlijke klankwereld van Raskatov, al even fenomenaal vertolkt door het Nederlands Kamerorkest, onder leiding van Bassem Akiki.

Krijg hier een impressie van de opera: