Opera Ballet Vlaanderen, Antwerpen – 17 februari 2023
In de vrijheidsstrijd voor onafhankelijkheid, iets dat grote delen van de wereld kenmerkte in de afgelopen eeuw, spraken weinig mensen zo tot de verbeelding als Mohandas Karamchand Gandhi, beter bekend onder zijn titel Mahatma. Voor velen was zijn geweldloze verzet een voorbeeld en niet alleen voor hen die gebukt gingen onder onderdrukking. Zo behoort de componist Philip Glass zelf niet tot die groep en toch was hij het die zich voor zijn tweede opera, die in 1980 in Rotterdam in première ging, door deze man liet inspireren. Sidi Larbi Cherkaoui liet zijn licht er in 2018 over schijnen voor Opera Ballet Vlaanderen. De productie was toen alleen in Gent te zien en nu pas in Antwerpen.
Glass zoemt in zijn opera in op de vormende jaren van Gandhi in Zuid Afrika, eindigend in 1914. Door eigen ervaring met racisme tegen de Indiase minderheid, hij werd in Pietermaritzburg vanwege zijn huidskleur uit de trein gezet omdat hij weigerde met zijn eersteklaskaartje in de derde klas te gaan zitten, besloot hij zijn juridische achtergrond, hij was advocaat, in te zetten voor meer gelijkheid. Een belangrijke inspiratie voor hem was het Hindoeïstische gedachtengoed, zoals onder ander verwoord in de ‘Bhagavad Gītā’, waar Glass zoveel jaren later de teksten voor zijn opera uit zou halen. Zoals vaker bij de vroege opera’s van Glass, we zien het ook in zijn eersteling ‘Einstein on the Beach’ gaat het ook hier niet primair om het verhaal, maar om datgene wat Glass middels zijn muziek wil overdragen. Al is de minimal music hier beduidend minder krachtig aanwezig als in ‘Einstein’. Dat had alles te maken met Hans de Roo die direct na de Nederlandse première van ‘Einstein’ Glass om een nieuwe opera vroeg, maar dan nu een echte. Dus met een orkest en zangers die een tekst zongen. De minimal music bleef, hier in uitstekende handen van het Orkest Opera Ballet Vlaanderen, onder leiding van Jonathan Stockhammer, maar Glass maakt daarnaast in deze opera veel meer gebruik van harmonie. Zoals Maarten Beirens mooi duidelijk maakt in het programmaboek, iets dat hij ontleende aan de barok.
Cherkaoui’s lezing is meer dan bijzonder en perfect op zijn plaats in deze toch wel wat statische opera. Hij is primair choreograaf – de afgelopen zeven jaar was hij tevens artistiek leider van dit ballet – en dus krijgen we dans, heel veel dans. En dat past wonderlijk goed bij de ritmische klanken die Glass’ muziek natuurlijk ten voeten uit kenmerken. Het hoogtepunt in deze aanpak is zonder enige twijfel ‘Confrontation and Rescue’, de eerste scène van de tweede akte. In 1896 reist Gandhi voor korte tijd naar India om zijn vrouw en kinderen terug te zien die daar wonen. Bij terugkeer in Zuid Afrika vindt er een aanslag op zijn leven plaats, een menigte tracht hem te stenigen. Het is dat de vrouw van de plaatselijke politie commandant hem redt, nota bene met haar paraplu, anders had dit op geheel andere wijze af hebben kunnen lopen. De wijze waarop Cherkaoui dat geweld tegen Gandhi hier vormgeeft is ronduit prachtig. Hij wordt heen en weer geduwd, opgetild en rondgedragen. Stefan Cifolelli, die deze figuur ook verder magistraal neerzet en na afloop dan ook wordt onthaald op een oorverdovend applaus, laat het zich allemaal welgevallen, zo vorm gevend aan het begrip geweldloosheid. Overigens intussen gewoon doorzingend.
Ook in de derde acte, waarin Glass voorruit kijkt naar de erfenis van Gandhi, de akte kreeg niet voor niets als titel ‘King’, daarmee verwijzend naar Martin Luther King, pakt Cherkaoui de handschoen op door de lijn verder door te trekken naar het heden en te laten zien dat racisme helaas nog steeds niet tot het verleden behoort, de ongelijkheid alleen maar verder gegroeid is en dat de term ‘woke’ die nu net dat aan de kaak stelt, inmiddels door (extreem) rechts wordt gegijzeld om die hele strijd te diskwalificeren. ‘Satyagraha’, wat van zoveel betekent als ‘kracht van de waarheid’ is helaas actueler dan ooit.
Krijg hier een indruk van de opera:
