Pēteris Vasks behoort tot de groep componisten die we hier in west Europa leerde kennen na de val van het communisme. Wat nu Letland is, was voor 1991 immers onderdeel van de Sovjet Unie Intussen is Vasks uitgegroeid tot één van de meest bekende componisten van zijn generatie, niet verwonderlijk voor wie zijn muziek kent. Hier besteden we aandacht aan hem omdat er in korte tijd twee opnames verschenen van het vioolconcert ‘Distant Light’. De eerste door Daniel Rowland, met het Stift Festival Orchestra verscheen bij Challenge Records, de tweede door Stanko Madic en het Münchner Rundfunkorchester kwam uit bij BR Klassik.
Aangezien het vioolconcert ongeveer een half uur in beslag neemt, bevatten beide albums nog een keur aan andere stukken. Maar eerst dat vioolconcert, ‘Tālā gaisma’ in het Lets. Vasks schreef het in 1996 / ’97 ter ere van die herwonnen zelfstandigheid van zijn land in ’91, waarbij de titel slaat op de hoop op een betere toekomst, Vasks: “In this work, joy and sadness are combined, as so often in my music, but hope prevails in the end.” Beide uitvoeringen zijn prachtig, al is de uitvoering van Rowland over het algemeen langzamer dan die van Madic, met als grootste uitschieter het eerste deel, ‘Andante’. Waar Rowland 06:46 nodig heeft, klaart Madic het in 05:35. Rowland speelt het stuk vrij intensief en zijn toon is krachtig, diep doordringend en meeslepend. Echter, de opname, gemaakt in de St. Piechelmusbasiliek te Oldenzaal, is verre van optimaal. Vooral in de diep dramatische delen klinkt het regelmatig vrij omfloerst en lopen de klanken te veel in elkaar over. Die van Madic is wat dat betreft een stuk beter en ook het wat hogere tempo blijkt hier prima te werken. Wel is de stijl van Madic wat minder meeslepende dan die van Rowland.
De Cd van Challenge Records bevat verder twee andere stukken voor viool. Het uit 1999 stammende en in 2006 bewerkte ‘Lonely Angel’, dat van Vasks zelf de ondertitel ‘Meditation for violin and strings’ mee kreeg en ‘Plainscapes’ dat hij schreef voor de boeiende combinatie van cello, Maja Bogdanovic en vocaal ensemble, Consensus Vocalis. Die ondertitel bij ‘Lonely Angel’ is een terechte, de violist speelt hier een langgerekte melodie, omringd door een wolk aan klank. Het is een klankwereld die we ook herkennen in ‘Plainscapes’ en die we vaak bij in het werk van Vasks tegenkomen. Zijn muziek mag dan, in tegenstelling tot Arbo Pärt, niet religieus georiënteerd zijn, transcendent en spiritueel is het beslist wel.
De Cd van BR Klassik bevat nog twee stukken voor strijkers, ‘Viatore’ en de eerste symfonie, bijgenaamd ‘Balsis’, ofwel ‘Stemmen’. ‘Viatore’ schreef Vasks voor strijkorkest en inmiddels is er ook een versie voor orgel. Hier horen we echter een bewerking door Sfefan Vanselow voor elf solo instrumenten. De fantastische, bijzonder sfeervolle opname laat het spirituele karakter, veroorzaakt door de repetitieve, stromende klankwereld, van dit stuk prachtig uit komen. Een belangrijke inspiratiebron voor Vasks is de natuur, iets dat we goed terug horen in deze eerste symfonie, met name in ‘Klusuma balsis’, het eerste deel, wat zo veel betekent als ‘Stemmen van de stilte’. De ijle, vliedende klanken roepen de associatie op met wijde landschappen. In het tweede deel komen de stemmen tot leven, ‘Dzibias balsis’, middels fascinerende strijkersklanken. Het derde en laatste deel ‘Sirdsapzinas balsis’, ‘Stem van het geweten’ is vooral zeer intens en meeslepend, tot het langzaam uitdooft in stilte.
