Ham Sessions, Gent – 24 mei 2015

De Ham Sessions, het initiatief van tenorsaxofonist Michel Mast beleefde de afgelopen twee weekenden alweer zijn tiende editie en bood dit keer ook een hedendaags klassiek concert. En niet het minste: Het Collectief speelde ‘Quatuor pour la fin du temps’ van Olivier Messiaen een stuk voor piano (Thomas Dieltjens), klarinet (Julien Hervé), viool (Wilbert Aerts) en cello (Martijn Vink).

Messiaen schreef ‘Quatuor pour la fin du temps’ op een bijzonder moment in zijn leven. In het najaar van 1944 zat hij vast als krijgsgevangene in het gevangenenkamp Stalag VIII A in Görlitz, een klein stadje ten oosten van Dresden. Messiaen had geluk, hij kreeg geregeld wat muziekpapier en mocht componeren. Naast Messiaen waren er drie andere muzikanten in het kamp opgesloten: de klarinettist Henri Akoka, de cellist Étienne Pasquier en de violist Jean le Boulaire. En aangezien Messiaen zelf piano speelde ontstond er een stuk voor de wat ongewone bezetting van piano, klarinet, viool en cello. Op 15 januari 1941 ging het stuk in het kamp in première. Messiaen zei hier later over: “Na mijn inleiding bracht men een aftandse buffetpiano in de zaal, waarvan het mechaniek veel te wensen overliet. Het was op deze piano dat ik mijn ‘Quatuor zou spelen, voor een publiek van wel vijfduizend mensen, uit alle lagen van de maatschappij: boeren, arbeiders, intellectuelen, militairen, dokters, priesters,…”

Het stuk is opgedragen aan de engel in het Bijbelse boek Openbaring (hoofdstuk 10, vers 1-7). De engel “zette zijn rechtervoet op de zee, zijn linkervoet op het land en gaf een schreeuw, zo hard als het gebrul van een leeuw. Op zijn schreeuw volgden als antwoord de zeven donderslagen…Hij zei: “Er wordt geen uitstel meer gegeven! Maar als de zevende engel aan de beurt is om op zijn trompet te blazen, dan zal God zijn geheime raadsbesluit uitvoeren (vertaling Groot Nieuws Bijbel).”” Oftewel ‘la fin du temps’ of in goed Nederlands ‘het einde der tijden’.

Waarbij het Messiaen ook écht ging om een muzikaal visioen van tijdloosheid want dat is wat zijn gehele oeuvre kenmerkt: het begrip tijd! Dat heeft Messiaen ertoe gebracht om niet alleen dit stuk te schrijven maar ook verderop in zijn leven bezig te blijven met het ontwikkelen van een eigen taal waardoor de luisteraar het begrip ’tijd’ anders zou gaan beleven. Daarvoor moest de gebruikelijke structuur van harmonie en ritme overboord en vervangen worden door een nieuwe taal. In ‘Quatuor pour la fin du temps’ is dan ook geen sprake van een lineaire lijn, het is veeleer een opvolging van klanken en klankkleuren die de luisteraar in een bepaalde stemming moeten brengen.

Het Collectief is het gedroomde ensemble voor dit stuk en de tuin van Michel Mast de gedroomde locatie. Het stuk zit dit ensemble welhaast in de genen. Aan alles is te merken dat de muziek deze musici écht raakt en beroerd. Dit breekbare stuk wordt intens, expressief en gepassioneerd gebracht en met bijzonder veel aandacht voor de details. In ‘Louange à l’éternité de Jésus’ leidt dit tot een meesterlijk ingetogen passage. De, mede door het lage tempo, alles doordringende pianoaanslagen van Dieltjens in combinatie met het gevoelige vioolspel van Aerts, het is bijna hemels. Of de klarinet in ‘Abime des oiseaux’ die telkens weer, vanuit het niets, heel geleidelijk zijn toon opbouwt. Je ziet wat een krachtsinspanning dit voor Hervé is maar het lukt iedere keer weer met verbazingwekkende precisie. En dan de locatie. Ach, alleen de merel al die zich geroepen voelt om mee te doen tijdens ‘Louange à l’éternité de Jésus’. Het kan niet mooier.

Met dank aan Annie Boedt voor de foto’s.