Theaters Tilburg, Tilburg – 4 oktober 2018
De muziek van de in zijn tijd wereldberoemde componist Josquin des Prez, hij werkte voor de paus en voor de Franse koning en overleed in 1521, vertoont een opmerkelijke verwantschap met de uit New York afkomstige David Lang, mede bekend als één van de initiatiefnemers van Bang on a Can. Beide componisten waren en zijn in staat om gevoelens en emoties op treffende wijze te vatten in noten. Dat mag de conclusie zijn na dit concert door Cappella Amsterdam, onder leiding van chef-dirigent Daniel Reuss in de concertzaal van Theaters Tilburg.
Hoor je Des Prez dan verbaast het je geenszins dat de man in zijn tijd zo geliefd was en dat hij nu nog steeds geldt als één van de grootste componisten binnen de polyfonie. De samenhang tussen de stemmen die Des Prez in zijn stukken bereikte waren in zijn tijd grensverleggend en nu zoveel eeuwen later doet zijn muziek nog even fris aan als toen. In zijn tijd, waarin vrijwel alle muziek nog geschreven werd voor de kerk, zongen er geen vrouwen in het koor. Castraten namen de hoge noten voor hun rekening. Die zijn er niet meer en Cappella Amsterdam heeft ook geen countertenors die nu vaak die rol op zich nemen. Maar met sopranen gaat het ook prima zo laat het koor vanavond horen.
Voor deze blog is echter de muziek van David Lang het meest van belang. Het koor dat het programma thematisch heeft opgebouwd rondom emoties en telkens twee stukken daarvoor kiest, één uit het verleden en één uit het heden, begint met ‘evening, moning, day’ van Lang. Het scheppingsproces staat hier centraal onder de titel ‘Begin’. Lang kiest hier louter voor het laten zingen van steekwoorden en zet alleen de vrouwen van het koor in. Het gaat Lang hier dan ook niet primair om de tekst maar meer om de klanken en het ritme in de afwisseling van de diverse stemtypes. Door louter steekwoorden te gebruiken, heeft het stuk tevens een bezwerend karakter.
Onder het kopje ‘Liefde’ krijgen we één van Lang’s mooiste koorwerken: ‘where you go (after the book of Ruth)’. Het Bijbelverhaal van Ruth en Naomi staat hier centraal en de liefde van Ruth voor haar schoonmoeder waardoor ze besluit om met haar mee te gaan naar een voor haar vreemd land. Het stuk begint met alleen de vrouwenstemmen, monofoon met de eerste vier zinnen: “where you go / where you stay / where you live / where you die”. Dan vallen de andere stemmen bij en weeft Lang een web van klanken. Door de korte zinnen waarin iedere keer weer de woorden “where you” zitten, ontstaat er een soort van mantra. Het derde couplet is het krachtigst. Ruth bezweert hier Naomi dat ze haar niet tegen moet houden. Het koor legt de basis met serene samenzang, doorsneden met fors uithalende solostemmen, die door merg en been gaan. ‘solitary’ heeft een plek gekregen onder het kopje ‘Verdriet’. In dit stuk doet Lang wederom een beroep op de Bijbel, nu op het boek Klaagliederen , toegeschreven aan de profeet Jeremia. Hier komt het werkwoord jeremiëren vandaan. Wederom kiest Lang voor een eindeloze reeks woorden die uitdrukking geven aan verdriet, eenzaamheid en lijden. In grote delen van het stuk laat Lang de woorden eerst voordragen, door de mannen en daarna zingen, door de vrouwen, bijna als een echo. Een manier die het gevoel van lijden extra benadrukt. Het is een intens stuk waarin Lang, door die wat monotone setting, uitstekend vertolkt hoe je je voelt in een situatie van verdriet. Het laatste stuk van Lang is ‘again’. De tekst die handelt over de cyclus van de natuur en dus van het leven, zet zich door in de muziek. Een zeer homogeen en harmonieus stuk.
Afsluiten doet het koor met ‘Da Pacem Domine’ van Arvo Pärt. Mooi, maar echt iets toevoegen aan dit programma doet het niet. Eén ding wordt hier echter wel duidelijk: Emoties verklanken in een koorwerk, Des Prez kon het, Lang kan het, Pärt niet. Daar is zijn muziek veel te cerebraal voor. ‘Da Pacem Domine’ staat niet voor niets als enige stuk onder het kopje ‘Berusting’. Lang berust niet, die schreeuwt het uit. Samen met Cappella Amsterdam dat deze stukken met veel gevoel en vakmanschap brengt. Dat de rillingen je regelmatig over de rug lopen, is hier het beste bewijs voor kwaliteit
