TivoliVredenburg, Utrecht – 9 september 2015 – 12:30 uur
Ook op de zaterdag horen we weer een aantal werken van genomineerden. Allereerst buigt Ensemble Klang zich deze voormiddag over werk van twee genomineerden: Ethan Braun en Ivan Vukosavljević . Het geeft ons de mogelijkheid om een nog beter beeld te krijgen van deze twee genomineerden en hun werk.
Zo vallen de gestructureerde manier van werken en de behoefte tot het doen van onderzoek bij Braun sterk op in de twee stukken die Ensemble Klang op de lessenaar heeft gezet. In ‘Discipline’ voor gitaarkwartet bijvoorbeeld, dat stamt uit 2014. Als uitgangspunt voor dit stuk nam Braun de gitaarstemming die Joni Mitchell gebruikte in ‘Woodstock’. Door het ritme uit het origineel te halen en alleen met open snaren te werken daalt Braun af naar de essentie. Mooi is dat hij hierbij het gehele instrument gebruikt, tot aan het geluid dat hoort bij het in- en uitpluggen van de versterker aan toe. Datzelfde onontkoombare karakter heeft ‘Suspension…broken chords’. Ook aan dit stuk ligt echter een spel met regels ten grondslag. In dit geval een tonale relatie tussen twee multiphonics (combinatietonen) van een verstemde gitaar. Het leuke aan het werk van Braun is echter dat je niets hoeft te weten van zijn spelletjes, nog hoeft te begrijpen wat hij precies doet. Ook zonder deze informatie klinken de stukken boeiend. Waarbij dit laatste qua klank nog het meest associaties oproept aan een meanderende rivier.
Voor ‘The Atlas Slave’ haalde Vukosavljević zijn inspiratie uit de zogenoemde ‘non finito’, ofwel onaffe sculpturen van Michelangelo. Tegenwoordig weten we dat Michelangelo deze beelden opzettelijk niet af maakte. Dat zo beklemtoont de componist “representeert het eindeloze potentieel van eidos, de vorm zit verstopt in het steen en wacht op de kunstenaar om er uitgehakt te worden.” Naar analogie krijg je bij ‘The Atlas Slave’, tevens de titel van één van die beelden van Michelangelo, eveneens het gevoel dat er iets verstopt zit dat eruit wil. Het stuk begint ingetogen met Pete Harden die een liggende gitaar bespeelt met de strijkstok. Lange vloeiende lijnen volgen. Maar het venijn zit in de staart met een door distorsion getekend deel waarin Vukosavljević alle registers opentrekt en waarbij de muziek eerder aan stevige rock dan aan hedendaags gecomponeerd doet denken.
TivoliVredenburg, Utrecht – 9 september 2015 – 19:00 uur
Vorig jaar begon Gaudeamus met het ‘Saturday Night Live’ concept. Een mini-festival binnen het festival in alle zalen van TivoliVredenburg. Met dit keer niet alleen hedendaags gecomponeerde muziek, maar ook vernieuwende pop, elektronica en andere vormen van cross-over. Maar ook twee stukken van genomineerde Aart Strootman en één van Vukosavljević. Om met die laatste te beginnen. ‘Afterthougths’ heet het stuk dat door het uit Berlijn afkomstige Stargaze wordt gespeeld. Het belangrijkste ingrediënt is de resonantie van de basgitaar, opgewekt door na het aanslaan van een snaar aan de knoppen te draaien voetpedalen te bewegen. De strijkers van het ensemble verwerken dit gegeven vervolgens tot nieuwe muziek in een zeer minimalistische setting. Het is Vukosavljević hier duidelijk te doen om de klank en hoe die zich ontwikkeld binnen deze setting. Boeiend, maar hij weet hier toch niet helemaal te overtuigen. Als luisteraar heb je het gevoel dat er meer mogelijk was geweest met dit uitgangspunt. De beeldhouwer, om de analogie met de Atlas slaaf nog maar eens ter hand te nemen, iets meer had moeten uithakken. Wat dat betreft heeft het stuk van Strootman meer diepgang. Wat ongetwijfeld helpt is dat hij Stargaze, waar hij zelf ook als gitarist inzit, kent als zijn broekzak. Voeg daarbij de twee leden van Temko, zijn eigen band en het feest is compleet. Dat laat overigens onverlet dat ‘Nyctophilia’ een bijzonder interessant stuk is geworden. Een zin van Edgar Allen Poe vormt het motto: “Deep into that darkness peering, long I stood there, wondering, fearing, doubting, dreaming dreams no mortal ever dared to dream before.” Die spanning die Poe hier oproept en die ook in zijn verhalen zit, weet Strootman excellent te verklanken. Het stuk klinkt zeker in het begin spookachtig meeslepend. Na een opwindend energieke vioolpassage pakt het ensemble deze sfeer over en brengt ritmische rock het stuk in. De invloed van de Zweedse metalband Meshuggah, één van Strootmans inspiratiebronnen, komt hier duidelijk naar voren. Aan het einde pakt Strootman de sfeer van het begin weer terug. Een bijzonderheid in het stuk is het nieuwe instrument dat Strootman bouwde met als basis de langste pianosnaar, maar dan bevestigd op een balk zodat het als een snaarinstrument bespeeld kan worden. Het voegt een extra grondtoon aan het ensemble toe.
Later op de avond brengt Slagwerk Den Haag Strootmans ‘Requiem apoldeia’. Een requiem voor de bij, die veel te lijden hebben van het gebruik van pesticiden. De bijenpopulatie in de VS is er dramatisch door gedaald. Strootman gebruikt het gezoem van deze insecten als basis voor zijn geluid en ontwikkelde een soort van snaarinstrument, Strootman is tevens een innovatief instrumentenbouwer, dat als snaren elastieken heeft. Met dit instrument en een aantal andere creatieve vindingen om het juiste geluid te krijgen, slaagt Strootman erin zijn beelden te verklanken. Aan Slagwerk Den Haag vervolgens de taak één en ander uit te voeren. Wie dit slagwerkensemble inmiddels kent, weet dat niets hun echter te gek is en ook hier halen ze weer alles uit de kast om recht te doen aan Strootmans muzikale ideeën.
Op deze zaterdag ook twee nieuwe stukken van jurylid Mayke Nas die eerder deze week in haar rol als Componist des Vaderlands nog het festival opende en daarbij tevens een lans brak voor het belang van hedendaagse muziek. Iets wat helaas nodig is. Ensemble Klang begon hun set met ‘Douze Mains’. Twaalf handen aan de piano dus. Een volledig gestripte piano waarbij de zes spelers met een grote diversiteit aan hulpmiddelen de snaren bewerken. Of zoals Nas het zelf zegt: “Met basaal huishoudelijk gereedschap opereren de musici de binnenkant van het instrument. De patiënt reageert steunend, giechelend en kreunend op de behandeling.” Het geheel levert een wonderlijke klankwereld op vol onverwachte momenten waarbij Nas letterlijk iedere vierkante centimeter van het instrument benut. Het enige deel dat er bekaaid vanaf komt, is het klavier. Maar dat wordt al genoeg gebruikt. Het door Slagwerk Den Haag uitgevoerde ‘I Delayed People’s Flights By Walking Slowly In Narrow Hallways’ is al net zo bijzonder. Ook hier – en het geldt voor veel werk van Nas – vermengt ze speelsheid met ernst. Want vergis u niet, haar stukken mogen dan onveranderd een glimlach op het gezicht toveren, diezelfde stukken hebben eveneens altijd iets van een boodschap. Voor ‘I Delayed People’s Flights By Walking Slowly In Narrow Hallways’ liet Nas zich inspireren door Peter Handke’s theatertekst ‘Selbstbezichtigung’ uit 1966. Daarin uit de hoofdpersoon zijn gevoelens van schuld. Nas creeerde op basis hiervan een stuk voor vier acteurs die op ritmische wijze door elkaar boodschappen op schoolborden schrijven. Het geheel heeft absoluut een komisch effect ook al zijn de teksten die op de borden verschijnen, weer worden uitgewist en vervangen, bloedserieus.
Saturday Night Live beperkt zich zoals reeds opgemerkt niet tot hedendaags gecomponeerde muziek. De Deense SØS Gunver Ryberg, één van de nog steeds veel te kleine groep vrouwelijke artiesten die alternatieve elektronica vermengen met dance, mocht dit feest afsluiten en deed dat op grootse wijze. Met behulp van veldopnames, gemaakt op Spitsbergen, bewees zij vorig jaar reeds met het uitbrengen van AFTRYK dat zij meer is dan een techno dj. De prachtige veldopnames zijn van een bijna symfonische allure en samen met haar nietsontziende ritmes en duistere bassen creëert ze een set boeiende composities die met name live uitstekend tot zijn recht komen.
Beluister hier AFTRYK:
