In het kader van het programma ‘Scherpdenkers’, een initiatief van Muziekgebouw Eindhoven treffen denkers / schrijvers en music enige keren per jaar elkaar met een overkoepelend thema. Eerder dit jaar was het podium voor Peter Sellars en Reinbert de Leeuw rondom ‘Via Crucis‘ van Franz Liszt. Nu is het de beurt aan Bas Heijne en TEMKO, met als rode draad de verhouding mens – techniek. Het is voor TEMKO tevens het moment om de langverwachte eerste Cd officieel te presenteren met daarop het stuk dat als geen ander past bij bovengenoemd thema, ‘Darkness Rises’.
Bas Heijne, schrijver, essayist, columnist en denker zoomt in zijn bijdrage in op de volmaakte mens en neemt ons mee in wat er de komende decenia staat te gebeuren qua technische mogelijkheden om de mens te vervolmaken. Het is nu reeds mogelijk om bij het ‘nemen’ van een kind tevens vooraf te bepalen of dat een jongetje of een meisje moet worden en we zijn niet meer ver af van het moment dat we ver voor de geboorte kunnen gaan ingrijpen om ‘ongewenste’ effecten te voorkomen. Het mag nog lang niet overal, wetgeving houdt een aantal ontwikkelingen (nog) tegen. Maar Heijne stelt terecht dat er geen diepgaand debat plaatsvindt over deze zaken en de vragen die het oproept, terwijl dat wel noodzakelijk is.Tegen het voorkomen van erfelijke ziektes kun je wellicht weinig bezwaren hebben, maar hoe ver gaan we met ‘ongewenst’? Heijne, zelf homoseksueel, kan zich tevens voorstellen dat ouders homoseksualiteit als ongewenst beschouwen. En u kunt het rijtje ongetwijfeld verder zelf nog aanvullen.
Heijne creëert een interessant opstapje naar ‘Darkness Rises’. Weliswaar had componist Aart Strootman niet exact dat in gedachte bij het componeren van dit stuk, maar raakvlakken heeft het zeker. Want ook hier gaat het over techniek en wat de mens ermee doet. En meer specifiek de ruimtevaart. Op 3 maart 1972 lanceert de NASA de ‘Pionier 10’, een onbemand ruimtevaartuig dat onderzoek moet doen in ons melkwegstelsel. Bijna 31 jaar houdt de NASA contact met het vaartuig tot het in 2003 de laatste opdracht krijgt, maar niet meer reageert. Strootman laat het overigens eerder stoppen, op 9 januari 1998 als het vaartuig maar liefst 10.040.134.322 kilometer heeft afgelegd en ons melkwegstelsel reeds heeft verlaten. ‘Darkness Rises’ is allereerst een muziekstuk, maar daarnaast te betitelen als een Gesamtkunstwerk. Op video, van Dries Alkemade, zien we het ruimtevaartuig de aarde verlaten en in de loop van de duur van het stuk de planeten passeren. Maar meestal beweegt het zich tussen de sterren. Op de rand van het verhoogde podium zien we rechts, natuurlijk versneld de kilometerteller en links de tijd, die 31 jaar. Aangevuld met gebeurtenissen op aarde. Grote zoals de diverse oorlogen en genocides in Vietnam, Bosnië, Rwanda, de golf en Afghanistan en kleinere zoals de ontvoering van Freddy Heineken, de treinkaping in De Punt en de dood van een aantal beroemdheden als John Lennon, Elvis Presley en moeder Theresa. Maar ook technische ontwikkelingen als de oprichting van Microsoft, de komst van Windows 95, USB en de i-Mac. Zaken die we nu volstrekt gewoon vinden en waarvan we ons bijna niet meer kunnen voorstellen dat ze er ooit niet waren.
Maar deze opzet heeft ook iets vervreemdend en sluit in die zin goed aan bij de bijdrage van Heijne. Want terwijl dit alles en natuurlijk nog veel meer plaatsvond op aarde reisde die Pionier door de ruimte. Steeds verder weg van dit alles. En wat was nu eigenlijk het effect van dit ding? Heeft u ooit eerder van dit ruimtevaartuig gehoord en van de impact? Wij niet in ieder geval. Veel geld zal het ongetwijfeld gekost hebben en de vraag rijst dan natuurlijk ook of dit de beste besteding was, zoals je je dat met de ontwikkelingen waar Heijne het over heeft eveneens kunt afvragen. Maar ook al die andere technische ontwikkelingen zijn niet waardevrij en hebben niet alleen zegen gebracht.
Muzikaal past ‘Darkness Rises’ perfect in wat we eerder van TEMKO (Aart Strootman, Rogier Telderman, Ramon Lormans en Fred Jacobsson) hoorden tijdens concerten in Paradox, Tilburg en dit voorjaar tijdens Dag in de Branding. Alleen dan nog beter. Want hoorden we vorig jaar in Paradox work in progress en was ook Strootman’s ‘Tannhäuser’ duidelijk nog niet totaal uitgekristalliseerd, met ‘Darkness Rises’ is dat duidelijk wel het geval. Het totale stuk, bestaand uit tien delen is van begin tot eind geslaagd en weet de luisteraar te boeien en dat geldt zowel voor het optreden als voor de Cd. Het is dwingende, meeslepende muziek die meer dan eens associaties oproept met minimal music. Niet zo verwonderlijk als u weet dat Strootman deze stijl bijzonder waardeert en in de afgelopen jaren ook als uitvoerder in deze stijl zijn sporen heeft verdiend. Maar Strootman gaat duidelijk verder en in zijn stukken vinden we naast invloeden uit de minimal music ook invloeden terug uit de jazz, de experimentele muziek en zelfs uit de postrock en prog rock. Aaneengesmeed tot een eclectische mix en aangevuld met elektronica en nieuwsfragmenten die relateren aan de gebeurtenissen in die afgelopen 31 jaar. Zo staat Strootman uitgebreid stil bij de ramp met de kernreactor in Tsjernobyl. Wellicht wel één van de belangrijkste momenten in de laatste decenia die de gespannen relatie tussen mens en techniek symboliseert. Waarbij we weer terug zijn bij Bas Heijne. De cirkel is rond.
Bekijk hier de trailer van ‘Darkness Rises’:
