Diverse locaties, Den Haag – 14 mei 2016

Vier keer per jaar verrast het initiatief Dag in de Branding de liefhebbers van hedendaags gecomponeerde muziek op een meer dan overvol programma. Ook voor deze jubileum editie, de veertigste alweer, geldt dit in grote mate. Van de componiste in residentie Natalia Dominguez Rangel wordt een relatief vroeg stuk gespeeld, van Joey Roukens zijn nieuwe vioolconcert en van Hanna Kulenty haar nieuwe altvioolconcert. Fausto Romitelli’s ‘Professor Bad Trip’ beleeft na 15 jaar eindelijk zijn Nederlandse Première en we horen de versie voor orkest van Simeon Ten Holt’s ‘Canto Ostinato’. En als klap op de vuurpijl krijgt Mayke Nas de Kees van Baarenprijs uitgereikt voor ‘Down The Rabbit Hole’.

Maar het begint allemaal met TEMKO. Ik schreef reeds eerder over deze band naar aanleiding van een concert in Paradox, Tilburg. Tijdens deze editie van Dag in de Branding komt TEMKO met een uitgewerkt lang stuk, ‘Tannhäuser’. Aart Strootman, de initiatiefnemer van TEMKO haalde zijn inspiratie voor dit stuk uit de eerste 100 seconden van Richard Wagner’s gelijknamige opera. Die 100 seconden rekte hij op tot drie kwartier. Het stuk kent een grote rol toe aan het slagwerk, allereerst van percussionist Ramon Lormans, maar ook gitarist Strootman en bassist Fred Jacobsson hanteren regelmatig de grote trom en bewerken hun gitaren met trommelstokken. Pianist Rogier Telderman completeert het kwartet. De muziek is ritmisch en bijzonder harmonieus. Het tempo van het sterk aan minimal music refererende stuk ligt laag waardoor TEMKO een dromerige, weemoedige sfeer weet te creëren. De invloed van Nick Bärtsch is in dit stuk goed te horen, maar van eenvoudig knip en plak werk is gelukkig bij deze jongens geen sprake. De diverse invloeden worden op kunstige manier met elkaar verweven tot een vernieuwende stijl en in vergelijking met het eerdere concert in Paradox is de groei hoorbaar.

Voordeel van een componist in residentie is dat je een goed beeld kunt krijgen van iemands stijl, in dit geval de stijl van de Colombiaanse Natalia Dominguez Rangel. In oktober 2015 ging haar toen nieuwe stuk ‘Song Cycle: Convulsions Of Time’ in première en in maart van dit jaar hoorde we haar nieuwe installatie ’10’01’. Na stukken waarin elektronica een belangrijke plaats inneemt, is het nu de beurt aan een wat ouder stuk voor ensemble. Het is goed dat nu deze kant van Dominguez Rangel wat meer aandacht krijgt. ‘Las Casas del Ferrocarril’ oftewel ‘de huizen van de spoorlijn’ gaat over de tegenstelling tussen arm en rijk in haar geboortestad Bogotá. Ze verklankt in dit stuk uit 2008 die tegenstelling in muziek: van hoog naar laag, van hard naar zacht, van dynamisch naar ingetogen. Een grote rol speelt het koper (trompet, trombone, hoorn en tuba) van het Asko|Schönberg. Het klinkt indringend en krachtig en levert een kleurrijk scala aan klanken die zich vaak mooi verhouden tot de vier andere instrumenten: hobo, klarinet, altviool en cello. Ook met dit werk levert Dominguez Rangel een spannend stuk muziek en het is mooi om na premières in de afgelopen maanden te zien hoe consistent het oeuvre van deze componiste reeds is.

Beluister hier ‘Las Casas del Ferrocarril’:

Afgelopen donderdag werd Joey Roukens’ ‘Catching Proteus’ uitgevoerd door het Nieuw Ensemble. Dit stuk stamt uit 2005. Zijn splinternieuwe vioolconcert ‘Roads to Everywhere’ dat het Asko|Schönberg onder leiding van Clark Rundell en met Joseph Puglia in de solorol hier uitvoert geeft een beeld van de ontwikkeling die Roukens doormaakte. In een eerder interview met Thea Derks zei Roukens over zijn stijl van componeren: “Mijn muziek is direct en expressief en verbindt elementen uit de meest uiteenlopende stijlen en genres. Ik put net zo makkelijk inspiratie uit de klassieke muziektradities als uit pop -en filmmuziek. Mijn taal is overwegend toegankelijk en tonaal – je komt dus altijd ‘veilig thuis’ op een grondtoon. Maar onderweg daarnaartoe vind ik het leuk eens flink chromatisch en dissonant uit te pakken. Daarnaast breng ik graag grillige wendingen aan in het muzikale betoog.” En over zijn vioolconcert vertelt hij de zaal dat hij graag “zaken bij elkaar brengt die ogenschijnlijk niet bij elkaar horen” en inderdaad horen we dit ook gedurende het stuk terug. Met veel flair verknoopt Roukens een veelvoud aan invloeden met elkaar tot een eclatant geheel. Hij schuwt daarmee het grote gebaar allerminst en zijn muziek zwelgt bij tijd en wijlen van de romantiek, waarbij hij soms rakelings langs de afgrond van de kitsch scheert. En het is vooral aan zijn snelheid van omschakelen te danken dat hij er niet in duikelt. Puglia vervult een glansrol in dit stuk en Roukens laat hem als een ware virtuoos alles uit zijn instrument halen. Roukens imponeert, dat is zeker, maar of hij de luisteraar ook weet te raken is maar geheel de vraag. Het antwoord komt als Puglia als toegift een zeer kort duet speelt, samen met Marijke van Kooten, uit de serie van ’34 duetten voor twee violisten’ van Luciano Berio. En dan vooral die allerlaatste noten waarbij de twee elkaar aftroeven in zacht spelen. Dat levert pure emotie. Het is dan ook de overdaad die Roukens in gevaar brengt. Hij wil te veel en mist daardoor diepgang.

Een hoogtepunt tijdens deze editie is de Nederlandse première, eindelijk, van ‘Professor Bad Trip’ van de Italiaanse componist Fausto Romitelli. Aan Ensemble Klang XL onder leiding van dirigent en artistiek leider van Dag in de Branding, Christian Karlsen de eer. Dit stuk uit 2001 kan met recht een meesterwerk worden genoemd en vraagt van de uitvoerenden zonder twijfel het maximum. De tien musici slagen echter met glans. Romitelli tracht in dit stuk van drie kwartier een slechte LSD trip in muziek te vatten. Nu heb ik geen ervaring met LSD trips maar wat we hier horen zou zo maar in de buurt kunnen komen. Want werkelijk alle kenmerken die bij LSD gebruik horen, komen muzikaal voorbij. Emoties als euforie, intense beleving van de werkelijkheid, dromerige toestand, angst, verwarring en vervorming verklankt Romitelli op indrukwekkende wijze. De invloed van componisten als György Ligeti, Giacinto Scelsi, Karlheinz Stockhausen, Pierre Boulez en Gérard Grisey horen we daarbij duidelijk terug. Als luisteraar wordt je meegevoerd door de diverse stadia, waarin de muziek het ene moment dromerig klinkt om op een volgend moment te vervormen tot zwaarmoedig en duister. Waarna je ineens in een horrorscenario beland lijkt waarin het ensemble een aanval uitvoert op je trommelvliezen. Een heftige ervaring met andere woorden.

Hoor hier Christian Karlsen over ‘Professor Bad Trip’:

Ensemble Klang XL brengt hier tevens ‘Forgiveness’ van Pete Harden, de vaste gitarist van Ensemble Klang. Het stuk schreef hij in eerste instantie voor Ensemble Klang en Bang On A Can en ging onlangs in De Doelen, Rotterdam in première. Het stuk gaat over het lastige van samenwerking tussen twee ensembles en beweegt zich dan ook tussen harmonie en disharmonie in en levert menig heftig muzikaal moment op.

‘s-avonds krijgt Mayke Nas de Kees van Baarenprijs voor het uit 2012 daterende ‘Down the Rabbit-Hole’. Welverdiend want met dit eerste stuk voor orkest laat Nas wederom horen één van onze boeiendste componisten te zijn. Het is een bijzonder coherent stuk met een prachtige spanningsboog. Nas ontleende de titel en de inhoud van het stuk aan het begin van ‘Alice in Wonderland’ waarin Alice in het konijnenhol valt. Verder nam Nas de eerste noten van ‘Lucy in the Sky with Diamonds’ van The Beatles als melodisch materiaal en spon het melodietje verder uit. Met Nas maken we een fascinerende reis. Haar lange, vloeiende lijnen worden voorzien van humoristische accenten en het pizzicato spel van de strijkers aangevuld met slagwerk klinkt speels en poëtisch. Nas maakt optimaal gebruik van de mogelijkheden van het orkest en de klankkleuren die hier zo eigen aan zijn en het Residentie Orkest onder leiding van Otto Tausk brengt een zinderende uitvoering.

Zo licht en speels als ‘Down the Rabbit-Hole’ klinkt, zo donker en massief klinkt Hanna Kulenty in haar nieuwe altvioolconcert. Het is een bewerking van ‘Viola-Viva’ dat zij in 2010 schreef voor kamerorkest en versterkte altviool. Reeds in de eerste maten wordt het duidelijk. Altvioliste Geneviève Strosser, die hier zorg draagt voor een weergaloze uitvoering, begint solo met een dramatische aanzwellende pulserende partij. Het orkest voegt zich erbij met dwingende en dreigende akkoorden. Dit is muziek met urgentie. De altviool klinkt, zeker in de solo’s schrijnend, huilend, jankend, bijna pijnlijk dramatisch. Het is duister en huiveringwekkend wat Kulenty ons hier voorschotelt. Naar het einde toe komt het stuk in rustiger vaarwater en klinkt het sereen en ingetogen terwijl de klanken langzaam wegsterven. Imposant.

Beluister hier ‘Viola-Viva’:

En dan is er tot slot de première van Simeon ten Holt’s ‘Canto Ostinato’ voor orkest door Anthony Fiumara. Hier kunnen we kort over zijn. Deze orkestversie voegt niets toe aan het originele stuk dat Ten Holt schreef voor piano. Sterker nog het doet er afbreuk aan. Ten Holt slaagde met zijn pianostuk erin om een werk te schrijven wat je als luisteraar meesleept en in trance brengt. Het repetitieve karakter van het stuk komt op geen enkel instrument zo goed tot uiting als op een piano. En hoe goed bedoelt ook, wat werkt op piano, werkt niet voor orkest. In ieder geval niet in dit arrangement. Het is in tegendeel langdradig, slaapverwekkend, kitscherig en totaal overbodig. Een festival als Dag in de Branding dat staat voor vernieuwing en experiment onwaardig. Maar goed een mens kan niet alles hebben.