Diverse locaties, Den Haag – 5 maart 2016

En ook deze editie van Dag in de Branding paart weer het ene hoogtepunt aan het andere en maakt het je als luisteraar mogelijk om je enige uren onder te dompelen in ongewone klanken. Met ook nu weer aandacht voor de traditie in hedendaagse muziek, waarbij componisten als Karlheinz Stockhausen, Luciano Berio en Salvatore Sciarrino voorbij komen, maar ook met aandacht voor de nieuwe generatie, met componisten als Emre Kaleli, Raphaël Cendo en Natalia Dominguez Rangel.

Het festival begint ditmaal met een optreden van Ensemble Modelo62, dat hier reeds voorbij kwam met een recensie van het debuutalbum en met het programma van dit concert. Dat was namelijk ook een onderdeel van de laatste editie van het Gaudeamus Festival. Met één wijziging: ‘Goyas Räume’ van Tobias Klich is nu vervangen door ‘Esplorazione del bianco II’ van Sciarrino.  Een goede keuze, want ‘Goyas Räume was, zo bleek tijdens die eerdere uitvoering, allerminst een sterk stuk. Salvatore Sciarrino dus. Hij komt op deze dag twee keer voorbij en dat is geen straf, integendeel. Er zijn weinig componisten die kunnen wat Sciarrino kan: met zo weinig noten en zo veel subtiliteit, zo veel zeggen. Fluisterzacht en dan vaak nog zachter, bijna onhoorbaar ontvouwt hij zijn klankwereld. In ‘Esplorazione del bianco II’ wordt de rode draad gevormd door een ingehouden getokkeld gitaarritme. De andere drie musici op dwarsfluit, basklarinet en viool voegen zich hier harmonieus bij. Waarbij de viool regelmatig de gitaar volgt en de dwarsfluit en de basklarinet voor boeiende dissonanten zorgen die wel wat weghebben van diergeluiden. Een alleszins opwindende compositie. Dat geldt eveneens voor de drie andere stukken. Twee zijn er van de hand van de Turkse componist Emre Kaleli waar Ensemble Modelo62 een langdurige samenwerking mee is aangegaan, het betreft ‘Il Voto dell’innocenza’ en ‘[No.12] Five Love Songs’. De samenwerking betaalt zich volledig uit want het ensemble laat hier horen zich het idioom van Kaleli volledig eigen te hebben gemaakt. Vooral het begin van ‘Il Voto dell’innocenza’ klinkt grandioos. Een toon, nog een toon, een klank met het karakter van een onweerswolk, een scheurende bas, uitmondend in een serie klanksculpturen, onderbroken door stiltes. en in ‘[No.12] Five Love Songs’ weet Kaleli alle facetten van de liefde te vangen en weet dit ensemble ze te vertolken. Van subtiele poëzie tot knallende passie waar de vonken van af slaan! En dan ‘Graphein’ van Raphaël Cendo. Ik heb mij eerder lyrisch uitgelaten over dit stuk en was dus aangenaam verrast het hier weer aangekondigd te zien staan. En het klinkt ook nu weer even krachtig en overweldigend als de eerste keer.

Beluister hier ‘Il Voto dell’innocenza’ in de uitvoering tijdens Gaudamus Muziekweek 2015:

‘Subtiliteit’ kan goed dienen als het codewoord voor deze 39ste editie van Dag in de Branding. Want het vormt eveneens de rode draad in het avondprogramma in de Nieuwe Kerk. Natalia Domínguez Rangel mag het spits af bijten. Zij komt iedere editie dit seizoen met een stuk, mooi want dat geeft je de gelegenheid om haar idioom te gaan begrijpen en herkennen. In oktober 2015 ging ‘Song Cycle: Convulsions Of Time’ in première en op de vorige editie in december waren er twee video-installaties van Alexandra Navratil te zien waar Domínguez Rangel muziek bij had gecomponeerd: ‘Resurrections’ en ‘Silbersee’. En nu komt ze met ’10’01’, een installatie. Het bijzondere van de Colombiaanse Domínguez Rangel, die sinds 2003 in Nederland woont is haar veelzijdigheid. Ze is actief in de traditionele rol van componist voor meerdere bezettingen, maar maakt eveneens installaties en performances. ’10’01’ is een heftige ervaring, met name door de prachtige akoestiek van de Nieuwe Kerk. Het geluid lijkt werkelijke overal vandaan te komen. En wat we horen, klinkt niet altijd even aangenaam: een irritant hoge piep, een donkere drone, doffe knallen. En gaandeweg neemt dit alles verontrustende vormen aan en beproeft Domínguez Rangel onze oren met haar ijselijke klanken. En toch, het is tegelijkertijd uiterst subtiel. En dat die twee elkaar niet hoeven uit te sluiten, integendeel, elkaar vaak juist versterken laat het Branding Ensemble, speciaal voor dit festival samengesteld, horen in ‘Infinito Nero’ van Sciarrino. Want subtieler dan dit kan niet, we horen minutenlang louter ingehouden plop- en blaasgeluiden van de dwarsfluit, een glansrol van Marieke Franssen en een enkele piano aanslag, totdat mezzosopraan Monica Danielson in beeld komt. ‘Infinito Nero’, met als ondertitel ‘Estasi di un atto’ – extase in één akte, is een kameropera gebaseerd op het verhaal van Maria Madelena da Pazzi, een non die haar mystieke visioenen aan acht novicen dicteerde. In het stuk gaan heiligheid en bezetenheid hand in hand. Haar teksten uit zij in een bezeten tempo, onderbroken door lange, pijnlijke stiltes. Een stuk met een enorme beklemming, fantastisch vertolkt door Danielson die daar volledig staat als waanzinnige non.

Beluister hier een stuk uit ‘Song Cycle: Convulsions Of Time’:

Even intens is ‘Sequenza VIII’ voor soloviool van Luciano Berio. Artist in residence Joseph Puglia vertolkt het groots en aan alles is te merken dat dit stuk voor hem belangrijk en veelzeggend is en dat hij het volledig in de vingers heeft. Hij speelt het samen met een aantal van de ’34 duetten voor twee violisten’, eveneens van Berio en blijft daarbij dicht bij de bedoelingen van deze componist met dit stuk: “Some can be played by beginners, others by more advanced pupils, together with their teachers…if the ‘Duetti’ are performed in front of an audience, it is preferable to involve a large number of players of different age and proficiency.” En zo geschiedde. Op de Cd die het licht ziet deze dag, in de serie Ladder of Escape van Attaca Productions en geheel gewijd aan Berio, staan de 34 duetten eveneens uitgevoerd door Puglia in samenwerking met andere violisten en leerlingen.

En dan de slotakte. In het theater aan het Spui wordt ‘Kontakte’ van Stockhausen uitgevoerd. ‘Kontakte’, uit 1960 is één van de belangrijkste stukken uit de geschiedenis van de hedendaagse gecomponeerde muziek en is van grote invloed geweest op hedendaagse componisten. Maar dat niet alleen, ook uiteenlopende artiesten als Pink Floyd, Kraftwerk en Björk betonen zich schatplichtig aan dit stuk voor elektronica, slagwerk en piano. En wat Stockhausen presteerde, in 1960 met toen natuurlijk nog minimale middelen, is in één woord fenomenaal. De klanken van de tape in combinatie met de piano en het slagwerk, het verhoudt zich op bijzondere wijze met elkaar. Het gaat de verbinding aan maar staat er eveneens haaks op. het accordeert én het schuurt in dit tijdloze werk uit de begintijd van de elektronica. Het wordt hier uitgevoerd door pianist Ellen Corver, die eveneens het nodig slagwerk bedient en slagwerker Wim Vos. Terwijl Nina Kraszewska en Rob Stolenberg de elektronica bedienen en Juan Verdaguer verantwoordelijk is voor de klankregie.

Zie hier voor een recensie van ‘Eichmann – Een opera over de vrije wil’, dat eveneens tijdens deze editie van Dag in de Branding werd uitgevoerd.