Diverse locaties, Den Haag – 12 december 2015

Zittend in de bus, van locatie naar locatie dwars door druilerig Den Haag voelt het bijna als een schoolreisje, de driemaandelijkse Dag in de Branding. Met ook dit keer weer een enerverend en overvol programma met als hoogtepunten de residentie van de Deense componist Hans Abrahamsen, de uitreiking van de Matthijs Vermeulenprijs aan Peter Adriaansz en het concert van het New European Ensemble in Korzo.

De residentie van Hans Abrahamsen is een initiatief van Dag in de Branding samen met het Koninklijk Conservatorium en stelt studenten en publiek in de gelegenheid om uitgebreid kennis te maken met het werk van deze fascinerende componist. En laten we reeds op voorhand hulde brengen aan de studenten die onder leiding van dirigent Clark Rundell de geselecteerde werken van Abrahamsen en zijn leermeester György Ligeti uitvoeren. Wat een hoog niveau laten zij hier horen! Met grote toewijding en veel enthousiasme werken zij zich door dit allerminst gemakkelijk oeuvre heen. Niet dat het werk van Abrahamsen muziek technisch zeer ingewikkeld is, dat valt mee. Nee, wat het werk van Abrahamsen ingewikkeld en daarmee bijzonder maakt is het feit dat in iedere noot Abrahamsen’s wezen weerklinkt. Van weinig componisten is de muziek zo persoonlijk en niet uitwisselbaar dan die van Abrahamsen. Dat hoor je reeds terug in zijn vroege werk maar dat geldt helemaal voor de latere composities als zijn ‘Concert voor viool, piano en strijkorkest’.

Abrahamsen is geboren in 1952 en heeft zich van het begin af niet verwant gevoeld met het strikte modernisme dat de muziekcultuur in centraal Europa beheerste. Hij voelde zich meer thuis bij de Deense componisten Pelle Gudmundsen-Holmgreen en Per Nørgård. Begin jaren ’80 studeert Abrahamsen bij Ligeti, met wie hij intens bevriend raakt en die hem sterk beïnvloed. Tussen 1985 en 2000 ligt het componeren vrijwel stil, waarna hij in 2000 de draad weer oppakt. De tijd doet zijn heilzame werk want het werk na deze lange rustperiode is beduidend intenser en doorleefder dan zijn vroege werk. Opvallend daarin zijn de diepe harmonische structuren die je als luisteraar écht raken en zelfs ontroeren, de verfijnde instrumentatie met zeer veel oog voor detail, de kleurrijke en beeldende melodische structuren, het effectieve gebruik van stiltes en de vaak zinderende spanning die hij met dit alles bereikt. Het komt allemaal samen in dat eerder genoemde ‘Dubbelconcert’ uit 2011 dat hier een fenomenale uitvoering krijgt, zeker in aanmerking nemend dat we hier over studenten praten, met naast een strijkersorkest Pieter van Loenen op viool en Ivan Pavlov op piano.

Prachtig ook dat Ligeti uitgebreid op het programma staat. Joseph Puglia, Alec Frank-Gemmill en Alasdair Beatson spelen diens ‘Trio voor viool, hoorn en piano’ en de studenten brengen het ‘Kammerkonzert’, naast een tweetal bewerkingen van pianostukken voor ensemble, gemaakt door Abrahamsen in 2012. Het maakt vergelijken mogelijk en laat overduidelijk de invloed van Ligeti op Abrahamsen horen. Het is een doorleefde invloed. Het werk van Ligeti is door Abrahamsen verwerkt, herkauwd en uiteindelijk met allerlei andere invloeden getransformeerd tot iets geheel nieuws. En eerlijk is eerlijk, hoe mooi de muziek van Ligeti ook is, qua spirituele diepgang is Abrahamsen de meerdere.

Met ‘Scala II’ wint componist Peter Adriaansz dit jaar de Matthijs Vermeulenprijs: € 20.000,- en een kunstwerk. Dit stuk voor piano en een uitgebreide hoeveelheid slagwerk, geschreven voor Ralph van Raat en Slagwerk Den Haag ontlokte de jury de volgende woorden: “Met ‘Scala II’ is gekozen voor een originele compositie die een zeldzaam raffinement vertoont, en van zeer hoog niveau is. ‘Scala II’ is een voltreffer binnen het eigenzinnige oeuvre van Peter Adriaansz.
Adriaansz is als componist bekend met slagwerk, maar onttrekt zich in ‘Scala II’ aan het gangbare idioom van slagwerk en piano. Daarmee weet hij een geheel nieuwe klankwereld tot leven te wekken. Het werk heeft de potentie aansluiting te vinden bij een grote groep luisteraars en is daarmee volgens de jury grensoverschrijdend en toegankelijk tegelijkertijd. Peter Adriaansz heeft met ‘Scala II’ een bijzondere artistieke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van de hedendaagse muziekpraktijk. Als pleitbezorger van de hedendaagse gecomponeerde muziek is hij voorbeeld stellend voor nieuwe generaties componisten.”
Scala II, dat maakt de uitvoering na de prijsuitreiking wel zo duidelijk, is een begeesterd en transcendent werk en volledig gericht op het bereiken van een optimale harmonie. Het zeer diverse slagwerk, Westers én Oosters versterkt de klank van de piano op alle mogelijke manieren, waarbij de direct voortgebrachte klanken minstens zo belangrijk zijn als de nagalm van die klanken.

Bekijk hier een eerdere uitvoering van Scala II:

Het concert van het New European Ensemble, ’s-avonds in Korzo draagt als titel ‘Mask’ naar het gelijknamige werk van Michel van der Aa dat het programma opent, maar de titel slaat zeker ook op de overige werken. En dan in de zin van masker als hulpmiddel in het theater en als symbool voor: wat je ziet, of in dit geval wat je hoort, is niet de werkelijkheid. Bij Van der Aa vormen de elektronische structuren aanvankelijk het ‘masker’ voor de instrumenten. Gaandeweg wordt de plaats van de elektronica echter steeds dominanter om uiteindelijk zelfs de instrumenten te overheersen. Maar het ‘masker’ komt ook terug bij de slagwerker die de metronoom in doeken wikkelt om enerzijds het geluid te dempen, te maskeren en anderzijds het instrument onzichtbaar te maken. Dat gevoel voor theater Van der Aa niet vreemd is, blijkt ook uit Here (In Circles) waarin sopraan Keren Motseri in dialoog gaat met zichzelf via live opgenomen tapes. Ook in het werk van de Italiaanse componiste Silvia Colasanti zit een duidelijk element van dramatiek. Vooral Burning verrast door zijn opwindende ritmische structuur en het mandolinespel. De korte intermezzi met hoge tonen vormen een welkome afwisseling van de kleurrijke maalstroom aan klanken. Tot slot is er het korte ‘Épices’ van de Oekraïense componiste Svitlana Azarova. De partituur bestaat louter uit Franse woorden voor kruiden, die door de sopraan met veel kracht en overdreven dramatiek de zaal in worden geslingerd. Als dat geen theater is!

Dag in de Branding vindt in 2016 vier keer plaats, telkens op zaterdag. De data: 15 maart, 14 mei, 15 oktober en 3 december.