Theater aan de Parade / Verkadefabriek, ‘s-Hertogenbosch (November Music) – 4 en 5 november 2015

Twee opera’s in twee dagen. November Music maakt vergelijken mogelijk! Woensdagavond vond een uitvoering plaats van de nieuwe opera ‘Mariken in de tuin der lusten’ van Opera2Day, met muziek van Caliope Tsoupaki en donderdag stond ‘Private View’ van 33 1/3 Collectief in de Verkadefabriek met muziek van Annelies van Parys.

Om met ‘Mariken in de tuin der lusten’ te beginnen. Voorop staat dat het ongekend is wat hier gebeurt in tijden van bezuinigingen. Waarvoor hulde! Alleen al de bezetting die Opera2Day bij elkaar heeft gebracht is fenomenaal: het Asko|Schönberg Ensemble, het Tetraktys Ensemble, Capella Amsterdam, zangers en zangeressen, actrice Hannah Hoekstra en dan nog alles wat er achter de schermen speelt. En dan is het wrang te moeten constateren dat het vliegtuig niet echt van de grond komt, waar dat bij ‘Private View’ die het duidelijk met minder middelen moet stellen wel gebeurt!

Het heeft allereerst te maken met het libretto. ‘Mariken in de tuin der lusten’ is gebaseerd op het Middeleeuwse stuk ‘Mariken van Nieumeghen’. En u kunt het zich vast nog wel herinneren van de middelbare school: Mariken groeit beschermt op, valt na afloop van het boodschappen doen in Nijmegen in handen van de duivel, leeft zeven jaar lang met hem in zonde, krijgt berouw en slijt de rest van haar leven in een klooster om boete te doen! Allemaal heel leuk, maar niet een verhaal wat ons moderne mensen direct enthousiast maakt. Uw recensent vroeg zich in ieder geval af wanneer Mariken nu beter af was. Volgens mij was dit toen ze zogenaamd in zonde leefde! Maar los daarvan, het stuk is een soort stripverhaal met bordkartonnen personages, stereotypen die op geen enkele manier tot leven komen. Niet in het origineel en niet in de opera! En dan duurt deze opera, zeker gezien dit magere verhaal, ook nog eens behoorlijk lang. Bijna 2,5 uur hebben we nodig om Mariken te zien worstelen en vlak voor haar dood boven te zien komen.

Bekijk hier de trailer van ‘Mariken in de tuin der lusten’:

Bedenker van dit alles, directeur van Opera2Day, Neerlandicus en librettist Serge van Vessel raakte helemaal aan het begin van deze productie gefascineerd door de muziek van Tsoupaki, naar aanleiding van een uitvoering van haar ´Lucas Passie´. Hij vroeg haar vervolgens om de muziek te schrijven voor deze productie. In diezelfde tijd raakt Van Vessel in gesprek met het Asko|Schönberg en zij geven aan wel mee te willen werken. Al snel ontstaat de wens om ook middeleeuwse instrumenten een plek te geven in het stuk om zo de sfeer van ´Mariken´ beter weer te geven, wat leidt tot de betrokkenheid van het Tetraktys Ensemble. Die muziek had het stuk wellicht kunnen redden, maar ook dat is helaas niet het geval. Zeker, er zitten prachtige momenten in de opera, zoals de dans in de tweede akte waarin Mariken haar voordracht over ´de consten´ houdt en waarin Tsoupaki middeleeuwse en Arabische invloeden verwerkt in haar compositie, maar het is niet genoeg. Zo is de derde akte ronduit langdradig, ook muzikaal.

Maar het absolute en onbegrijpelijke dieptepunt in de opera is het wagenspel. Mariken komt tot inkeer door een toneelstuk dat zij ziet op de markt van Antwerpen waarbij een dialoog wordt opgevoerd tussen duivel en Christus en die gaat over mededogen met zondaars. Hier vorm gegeven door acteur en poppenspeler Joop Keesmaat. Hij doorbreekt de spanningsboog van de akte, klimt via een ladder en de orkestbak – wat veel te lang duurt, naar de rand van het podium en gaat daar als een slechte cabaretier met het publiek in gesprek waarna hij de saaie dialoog opvoert. Is dit nodig om het publiek bij het verhaal te houden? Is de muziek en zang zo slecht dat deze van een intermezzo moet worden voorzien? Je zou bijna denken dat dit de afweging is geweest. Positief eindigen? De rol die Michael Chance zingt als paus. Wat een stem en wat een frasering. En geweldig gecast. Heerlijk die combinatie van countertenor en paus!

En dan ‘Private View’ van Annelies van Parys. Dit stuk slaagt waar ‘Mariken’ helaas steken laat vallen. Ook hier heeft het verhaal niet heel veel om het lijf maar gaan de personages wel meer leven. Parys wilde bij het schrijven van deze opera iets doen met de thema’s voyeurisme en sociale isolatie.

‘Private View’ speelt in de besloten wereld van een flatgebouw waar de diverse bewoners elkaar eigenlijk niet kennen en voor de schone schijn op houden dat het allemaal rozengeur en maneschijn is. Tot er een moord wordt gepleegd en de paniek uitbreekt. Tenminste als die moord ook echt gebeurd is. Deze dubbele bodems heeft Van Parys bij Hitchcock weggehaald en dan met name bij zijn meesterwerk ‘Rear Window’. Voor het spel in de opera zijn dan ook scenes uit oude films gebruikt die in allerlei samenstellingen op drie schermen worden geprojecteerd. De vijf zangers lopen hier tussendoor en zingen hun partij zonder erbij te handelen. Wat bij ‘Private View’ eveneens opvalt is dat thema, handeling, zang en muziek veel meer een eenheid vormen. De muziek van Van Parys, ook hier uitgevoerd door het Asko|Schönberg Ensemble, kleurt perfect bij de thrillerachtige setting.
Zelf zegt zij hierover: “Omdat het een soort thrilleropera zou worden, wilde ik in de instrumenten voor een donkere kleur gaan. Als basis koos ik voor de altviool, cello en contrabas. Daar bovenop plaatste ik de trombone, de hoorn en de saxofoon (tenor, alt, sopraan) die ook klarinet moest kunnen spelen. De drie instrumenten die ik nog over had werden percussie, accordeon en elektrische gitaar. Alle scenes worden gekleurd door de personages, maar daarnaast zijn er ook vaste motieven en sferen die opduiken, zoals bijvoorbeeld de paranoia. Bedoeling is om enerzijds de herkenbaarheid van de personages of situatie te ondersteunen en anderzijds te zorgen voor voldoende afwisseling in het coloriet.”

Bekijk hier de trailer van ‘Private View”: